■'ri^^'^ U^ « KfSXS<-K(-0 «-«: -5 e-K-c- ■*-«:-*■*-«-£> ^-Sl-ot*^;?* I IMPIUMERIE 1)E LA MISSION A 2sn,i-im Paul niani'hy. 2W> * TANDINH — SAIGON X 1930 ^S^ c-W^'4-®->-^;^-=> .^^c-^, C-)S_^, c;-)S-2' A f I SIT IvY DAI NAM VIET. ANNALEb ANWAMITES SIT KY »AI NAM VIET QUdC TlUfiU NHU'T LA DOAN TICH TU" HlEU Vu Vu-OWG CHO BKN Kill VUA GlA LoNG (Nguyen Anh') bang tri lIy ca va NU"(>c An Nam. Aa In LAN THl'r Ttr, Saigon IMl'RlMElllE BE LA MISSION A TAN BINH 1903. ■ SiflfMi Tii';i' TiAx. Noi y& g6c Nliii Le : ma den sau Nha Nguyen va Nlia Tnnh len lam chi'ia giiip cac vua Nlia Ly la ihc iiao. N'guyeu llmiV Iriro'c ninJc An Nam goi lli Giao Chi Oiiftn, den sau cting cSi ISn lii lloan Chflu (Xu-NghC). Khi (Mu Ihi cd vua viing; song nam trird-c Chiia fjiaiig sinti 111, (io'i nha llaii trl niro-c Ngd, tin nlia Trieu mSl nu-ffc. Ma niro-c Giao Clii tliuOc vu nirdc NgS cho (tea lihi nhik NGO Urn nguy ma dat minh l«n lam vua Iri iiu-dc Giao Clil, la nam Giang sinh 939. Cho n6n nird'c Sy thuoc ve nird-c Ngo dang 1030 nam ti'pn. Nam 700 du', till vua Thircrng v| lap IhJnIi K,i Chff, ray goi [k 114 NSi. Khi ditu thi dSt t«n la ThSnb Chau; song d«n nam 970, vua Binh Tien lloing (Thai Binh) ho thanh ay ma xfty (lianh lloa L6(HoHiic) ''-^'1 l-r niim (181. One U»i Hi'irHi VuvtiK hi >:«(,■ ..hA I. (Dtip 14m viin Irj iliir'g it ri.lm, tlii Ihiin;} hi. Do:,:, con rfi Iftiii I""" «'"^' S'''^"'^'""'"'"- Nh(/n vi sir (fy ijna "Sm s<'ui ruim, (|unn hWi kill, 16n h'l ll« l.y ( /W« /.'/ ) him npuy, ihi i,ha l.f- mill na-iic; ni;i mlm InlO ung llfi l.y hisi'e nli.i I,v lire vj. llf'ii sail tlii diit ICii itnfr Hy \h Thai 7/,. i.liji onp: Ly .\nh T6n^, den nrmi H3!), (hi rii liiao Chi mS goi la Yto Nam ( kti iN'aro ) Qadc. Vuy nllil Ly tri niro-c 218 uum; doan oog Ly lluS TOnt; chJng Co con ti'ai; Ibi ba Chieu lloSnj, l.'i con liiil dug 9iy, I6n lii vi. Mb. nam '122li h;i ;Tv lift ban vai ong Thai Tons: ihuO.; \& nhi Tli\N : thi lir cly cho d^n nam 141i, la 188 riiiii ti-on, nlia Trrln trj ninic An Mam. Son;? Ml ah^ iy liim khi!fii d^n Uni, thi c6 U^. di-n Clio vi/l vuii Thirirn^ vi, dt>i ung' Triing Onang Bk 1:\ nam UOiJ. Vua Thircrog vi sal hai quan Id-n cimg nhieu liinh si mii danh vua nirc>c An -\ani. Ciic quan cung dftu sir cliSug cc long vu-i von TrCini; Quang Bi, thi nsiriW da, Ihua cfing phSi biit s8n.g. Cac quau cA y dira ong Sy san^ BSc Kinh cho vua Thircrag vi phal. Nhirog ma fing Sy ihoal khui tay qnSn canh, Ihi trim niinh ma cllct. Cic quan nu-ffctNgS dS pha tuy6t dong nha Ly v4 nhk Tvin, Ihi chdng nhiirng la' chftug tri nirdc .\n Nam cho nha Le, mA lai cung siu- hty ISm mot sir rieng Ihu6c ^i nird-c .\gO. >,-|n dan co Wng u-iic ao Cling da .^in chu dirtrc nguiji nh.i U Mm vua, ma chSng dang, ilr, pbjn niln him. Vfi lai — Ill - r.'it^ (|ii.iil niiVre Ngu li"!"! nliif'i" 'l^n t^n'i' l"ns llgmVi ta; vi ilii l)iil liii liilll plu'li Mgu-iVi An Nuiii ijucn girr •■'iT'i "ly !"■' "i"" niuiTig- liiiii |)lii'|i nirdfc N'gii; pluii mac :io cut vi n la NguySo Ti6n,Hm dircrc mol nguwi IhuOc v6 nh:l L«, ton la L6 Lffl, Ihi iigirW lu lap clli^u quan ma dilnh quiln Ni'O. llai bi?n danh nhan nhiea Iran, ma ong Ngiiyon Tien kbOn ngoan, UU tri cCmg hay ngho v6, cho ni5n dan dAn d4nb dirccc quan Ngfl, Cling du6i no ra kh6i nird'c An Nam. f3^n nam 1428, till Ong NguySn Tien dal ong LS Lcrilim vua; v.\ khi ngircri tliang ha, thi cdc quan Iheo pliep Ion ngircri la L« Thai T6. Ong Ns-nySn TiSn lap lai nha L6 Ihi lam vay. — Khi ong L& Loi con h'ini vna, Ihi Cling CO y d^n an trS ngbia cho ong NguySn Ti6n, non da dat 6ng f^y \ktn ddu cac quan, va phii cac vi6o nha nird'c cho ngirffi xem soc, lai phong linn qu6ccdu(ijCho n^n ong Tiy la gcic nlia Nguyen. Tfougcac vua nha Lii Ihi chilngco ong nko danli ticng cho bSng 6ng Thanh Tong, goi IJ vna llfing Birc. Ong ffy tii-c vi Uni vua nam 1460, la nam Canh thin, vS tri nird'c dang 3{! nam Iron. Ong Hy khon ngoan lap nhitSu li! Iiial mdi, thii5n ha phuo Wiu. Trong IS luat Sy c6 nhiSu d^n ngucri ta con ci'r cho den riy. Va loi flng llfing fii'rc Sy eo lai danh giae; dfi danh dang nhiSu Inln vdri vna Xi6ni Thilnh,cung' hty hern nira phitn niri>c XiSni Thanh, — IV — ii'i iiai xii- r«l liJn ma nliAp viii riirdc An Nam. DtVi ity goi hai xi'r Sy 14 TliuOii lloil, vik Qii/lng Nam; song cla cilia ra nura xl'r, v'l thuiV ffy nu'dc An Nam CO 13 x(r ma tlioi, la ki I'J' B'mli Cliinh m4 ra. Con Ifr Dinfi Cliinil ma vao Uii thiiftc v& nirii-o Xi6ni Tlianli. VSy Ong Ilfing Oi'rc Sy (lii mfr nirirc An Nam ra clio r()ng. Wn ijng Nguy(5nTi6n Ihi giu- ISty clitrc QuSe Vi'mij rafi im\&a Ini cho con cti4u mil giiip nha L6. Nliirng mi nam 1521, la nam Tlin li) dffi vua Chicii Tdiig, la ohSt dng Hung Bfro, llii quan kia, Wn la L« nu,lai limi nguy.Vily Mac Bang Dong.lilli Iriro-o lam ngliS lliuy cff ( bit cu ), ma din sau ila 16n l:\m Cjiianldn, tlii da dinh ctircrc nha L6 lai, Nllffn VI sir Hy vua Chieu Toiig c6 y thmVng ong Mac Bting Bong, b^n dat \km quan Qmln Cong coi Clio biiib SI nird'c An Nam. Nhirng mil qua hai nam, fin? Mac Bang Dong bim ngiiy, cung ep ong Gbifiu TOng tir clu'rc vua ma <\i\i ong Cung Hoang, la em i-uOt 6ng Chi^u Toiig, linn vua. Cach hai nam, 6iig Mao Bang Bong lai chiffm ISy vi vua nirdc An Nam, la niim Giung sinh 1527; song dang liim vua hai niin ni4 thai; doan di5 cho con diSu long, 1;\ Ong Mac Diing Binh, lam vua. Von khi tru-il'c 6ng Mac Dang Dong mu«n plia luyvl iihil L6 mac li>ng,song ciingra ditu tliirongnlu'i NguySn each riling, hoac lii vi nhj Nguyen chdng c6 (rung v*i vua L6 lii bao nhWu, mil dil am tiw nhil Mac, hay hi vi 16 nSo khdc ching bicl. .Nliii Mac cung ddng ngu-6'i nhii NguySn ISm quan \6a song clliins cf>n clio liim Otitic cOnr/ nfra, mrtt oho — V — lam cjuan Tlu'dsic, \h chi'rc nliu lii,n jufi lliui; cIk, iii'ii jihil. Nguy8n chdiig bftng long. Ito'i (16 ong Tiiiii sir, li:n \k NiiuySn Kim, [ighn (ill CO con viia ChiSu Tang dfi Irrin iin Icoijg nir(}c LAo.lhi li&i sai di ru'oc vil. Boali ongNguySn Kim tu tap nlliiju hinh ma ma danh giac, nen nlia Mac pilii lliiia. Miffn vi sir ity, nam 1333, la nam Qui Ij, ihi Dili Nsuyi;n lai dijt ong LS Trang TSng \km vna. Vila tfy li^ii tri nglila cho ong NguySn Kim, chiing nhu-ng la da phong cho lira qiiaii QuCic cung lai nhir xira, song cuug c6 y lam ohivog dng iVy da lip minh lam vua, n6a da tbem chil- Iiu'nrj nii'l got lit Hu'Tifi quCic Cong. Kbi ay ong NguyOa [Iirng cjufl'cco.ig c6 mijt con Irai con iri tuoi iiSm, \k mOt con gSi da den luiU khon. Va lai trong cac tidy 16- ong ii'y tin c6 mot ngirofi, ten lii Trinh Ei^m, to't tri khOu biet dang lo vice cung h.iia lAnli nfi'l na; clio nen ong riirni' ([u3c cong tliiro'iig vi dat lam quan nb6. Ben sau Ib-Iy ngiroi da lam nen nbi^u vi6c trong, cung c6 lai diinb giac, thi dSn diin dat lam quan Ion. .Hgircri laigi con dan ICing cho 6ng ffy, va diit ISn liim Vu quan ctjiifj nira . Qua a ISii, khi ong Hirng quO'c cong da pifi ycu, ching con iJm gi dang ntra, thi pbii vice nba nird-c cbo rl, la Trinb Ki^m; lai xin vua ban chiio Hmvj cjiidc cdng cbo 6ng A'y lura .—Vua L6 Trang TOng c6 cbirc vua kbong mi llioi, cOn cac vice nirc'rc thi mac ong NguySn llu-ng quOo c«ng.— Ong Ngujgn qua doi doan, mi con Irai 6ng ily, lOn la lioan Cflng, hiy con tri tuAi, ci'mg ohira cd dure --. VI — la Triilh ICii'ill, "«' 'I'"'" ""S '*y- Uili, Tiiiill li"'"' II"""'" '''" ''"" ™" ''""■' '""■•'' s„- cVs; iiiinii CiHiK, III II" I'"'?' "'-'■ """'' "«"" 1,4 Ihi ra siro Um phircrng mii gii'l. Ong Doan Kftn'- ohJng I)i6t, j Duh r6 IhS nJo, n6n s.; hSi ISm dm" Mil cdc vi.-o viH cbj, lii vt/ ting Trinh Ki.^m. Ilai^ohi em y6u dHu nliau Id.n, cho n6n em cii- loi chl da ban mk gii doi, "'ing lam nludii den la, cho ai nSy ngcf 14 niinli ra lioing lifit disn cu'fing. Viv Ons Boan Cdng giA do u«ng llinfic, cung'^li ra dSu lai'h, ohing c6n liuSng hdt nhu' trirSc, Song xeni I'luib ngirffi ngtr ng5n ngay miioi chAng bi«t gi. Bily gi* bA llirng qutfe c6ng, 1^ cbi Boan Coog, xin ch6ng lo liSu mi du'a em miuh vio Irong Cfra Bai, la xir ciioi nircfc An Nam, d4 clio xa di, va minh klloi niang tlcng. Oi]g Ilirng cjufie cong ngcr la cm dni dot that, till vui 16ng mil cho xuCing lau vao trong fiy. iMiirng ma flng Boan Cong vi'io Oang.Troog ching con lo str Ong Uinig qufic cong nfra, tlli d- each kh6ii ngoan, ciing tu tip nliifiu iigiroi vein vO b9i Bing iNgoiii mil Iheo rainh vao do, thi dan ditn dilt minh 1(;h liim vua cai Irj cac xti" B^ng Trong. Kill ddn thi hiiy con chin liiy ong llirng quoc c6ng, mil theo tiHn curuj nhii'ng vua nha L6. Ben nam 1G00, cniig lil nam Caiih ti, thi dat minh 16ii liim vua ggi lil Tifin Vircrng; song hay con nhin Ifiy nhii L6 liim vua ciiog di tihi c6ng. Nhirng ma cliSng con hiCt gi drin nlii Trjnh niVa; mk lai den lilii inig XgnySn Boan Cong, lii T\in vircrng, gilii # — VII — chCl, till lf'<> "I'li SIT clio cmi iliiii lOmj-, h'j ong Tiwii CiMig.fjni 14T«(S«i) Vircrng. — Nhfi Njjuyl'n l«ri lam CMa cai tri ciic xir USngTrong Ihl jjiin Uiig Trjnh kiem, lik Flirng fjiiflc c«ng, thtfy cm la ong- Boan ConfT, da lira minli th6 Sy, thl gij'm Ii1m cung- sai nhiS'u ijinh si ni4 daoli phat. Lai den kill ong Tiinli Kic^m qua dcri doan, thl ong Trinh Trang, hi con Triuh Ki6m, fSng ra sire danh nha NguyiSn ho-n nira; nhirng ma phii thua mai. Ilai lien diinh iihau nhiC-ii Ian; song nhii Ti'inh sai quftn viio Bang Trons Ian nJo, till hi IMn hay lii phSi Iron di Ian Ciy. Clio niin den sau nh4 Ti'inh chJng dam lAni gi nfra. Til- 3y vC' sau nhi iNguySn v4 nha Trinh ghiit nhan lam,ciing chi ra sire lam hai nhau; mk biJi iihi'i NgiijSn da liliy ISn vna mJ cai tri dftn DJing Troiig, nhii Trjnh cting da lay Ifjn vua ma cai tri diln Bang Ngnai, [hi din Bang Trong vii diln Bang Ngoai ra nhn- hai dfin khac nhau. VI ohtrng dan Biing Trong ohdiig ira diin Bang NgoAi, mil dftn I'ang NgoW cfiug chSng ira dan Bang Trong. Tuy i-Sing idia Triuh va nha Nguygn thl dfin- nhftn My nbi'i Ls lam vua, song bM c4c vua nha L6 keni tiii lam, chling biet gi den vice nha nird-c, mi)t lo sir anufing, clicri bcri, say sira mil Ihoi; cho n6n c6 I6n vua, con racqnjin phep thi o' tai hai nhii, lii nhii Nguyi;n vii nhii Tiinh htl't th4y. Ban thi quen goi hai uhil -iy la Chiia Ngmjln vk Chin Trinh. Mhirng mi khi cAc vua nha Le ban siic phong cho hai .Nhii ."ly, thi phong vu-o-ng tii — VIII — f,u'(Vn^'. nilii ilrli Ci'r ('hint ;l'y l-.'l s/ic rli! Il;iy l;'i ' \km 111- liiii si Uil xiriiff mlnli lil l'«o. l.ni dftil cue vliJi lllu*l Lii (■li(\ri(f iiijn gi ini'i tri mnVc K';>c ITjllg, song Ijui (iiicn di vd liii Ki; Cher, ilil ililn Dilng Ngoili ofiiig liiiVl c.'ic vua nlii'i \.t' il iiliidu, va C(ic cluiu nluV Triiili ciinfi- t('j ivi lung Cling Iti'nh. C6n 'lAn Dftiig Trong b xa, thi ch^tljr bict, gi t!i?'n cac vtiii ijlin L(\ niOt Iji^ft nha Ngnyi^n ni:'i tli(ii. Clio ncn c;ic ciu'ia nli;'i Nguyi-n l;V.y ciic vtm nlia l.i> lam nii'H h'lhl^ con n}n! sir kliao lili mac y minli. Lai kill il.-'iu, pliitn dang lillii NguySn cui tlj, (lli con it liiin, vi CO mot xi'r Tiiiiaii llua vf\ xi'r OnAiig Nam, la tiai \\s Ithi ti-irilc tliu6c vc XiGm Thailli ma Aua IMog Du*c ila I;ty. YOy nliiiNguySn cliSiig con (lanh giitc ^'tfi nlii Ti'inli niTa, tlii chi (Uiili viri nirdc Xiiim Tbaiih va rartt pha'n Cao Misn goi li'i HiSng Xai, ray d.v chia ra lam iliXin tinli . Ciio niin ninrc Biing Trong la hoi nirdc XiCm Thiinli va iiiro-c Cao M6n ma ra. Con nlia Trjnh chfmg ijanli giiic voi nll4 NguySn nii-a, thi phii danli v(>i nlifr.Mac. Vi clnrng Irirdc ong Ngnyfn Kim da dtinh dirg-c nhii ity mijc long, song chira cbjn thua clio dirt, illi c6n cai Irj xii l!ac va xii- Cao BSng. Mil nam Gidng sinli 1003, li M Kinli TOng lam liif-ii ciing la nSm Qui raSo, Uii ang Kliang lli, la vua thirirng vj, g« sSc clio nha iMac ma pliong virmig cai Irj xiV Cao lltag. Songqna hai Iw nilrn, nhil Mac !«y m«t moi sir cuiig trCn sang nirci-c Dai Minh; tlii tiV ffy v(i-sau Mr Cao BAng lliuflc sf. ninVc An Nam So cue ^ u;\ li'i iiinVc An \;tiii tiV nli;'i Le vi' sau. Ong Dai liimli Viro-iig tiro vi ysi la iiam T4f] li, Iri nirti-c daiig- 21 nam, Uoan con ciii viia iSv \,SX lluHiii cuiig siiili hi: iiim loan, ina cljaag ai lam Vila. OuaiiSrnsau/jiigTningTdiig,liicondiisBaillanli Viro-iig, lii-e vi dirii nu're >■" N'"" K'.'i I'l fiiao Glii Ouiirl.lhi (jdg Atlli Tdng diji I''" li'i .\" N'"" NanrinG, lA iiajn Ditili lliftn, oiig CaoTan^- lire vj (lircrc 35 nam. Nam i2U, la uaiii 'Ian vi, oiig lliiA Tong UVc vj (lirffc 14 nam. Nam 122,'), la nam .\t dan, ong Mm) long lliaiig ha, mil chaiig cd con tiui; Ihi 1)5 ChiSu [loang, lii con gai diiu long, tire vj. Qua nint niim, hi Sy l dan, ong Minh Tong liic vi dirq-o 13 niim. N'am 1329, la nam Ky li, ong llii^'n Tong lire vi du-ffc 12 nam. Nam 1341, lii niim Tan l!,ong Du Tdng lire vi diroe 29 nam; ong fiv la mn ong Whin Tong. — \l — Na'ii i;i7(), h'l tiiuii (^anli (iiA:!, uu^ ,\-h.) TuuK, I;"i cm iJiig Ili^'ii Tung', lire vj. Uuu vn.-i )jfi ti.iin ilo.-iri, iiliLrtrn^ clii'rj cho cm. Nam !37:i, li nam Qui siru, ung Dim) Tufl^i*, ciiiig l,i (iin otr^ IJii^'u Tony, lii'ij vi dircri; 4 nam. Nam 1377, I^^ nam Binh l\, ong I'hg De lire vi. Qua 12 nam, ong .1!y phAi cdii, I;i ong Nghi) Tong, Ui;it CO m;'( chct di, tlio nfiii ggi Ik PiiG Dc. iNaQi 1389, la Djlm Ky li, ong Thuan Toiig l;i con ong Nglit' Tung-, lire vi. Song le qua chin rmm, ong ay pli^i niiiraug iai cliu eon; doan phai ngu'fVi ta giut di. iNam 1398, la nam Man d^n, ong 'i liicn Be U'rc vi, LkvLi vua lu-ii nam, doan mat nirac, la i.ani HOD; Vi cpian lo'n kin, len la lid Qui Ly, liuii nguy Id'y nLrtfti ma l;im vuii durcrc m^t nam nia tlioi. Doan ong ll.in Thirj-i)^, la con ung ay, hira vua mk ngu'di ta giel di. Nnm 1407, la nam fJiiih Ucy'i, ong GiAn Dinh, l;'i con ong Ngliy T6ng, danli dircrc vua n::uy llau Thircrng, llii fire \i dircrc liai nam. Nam 1409, la nam Ky siriijOng Triing Qi-ning Virang, lacljan ung Nghy Tong, [ixc vj. Vua ay lam k\\6n dan liim, cho nCn cac quan .\in vuu Thijcrag vj nu-irc N^o tii'u ginp nirdc An Nam. Au.i Tiurgag vi sui h;ii quan tLru:ng;cung nhiou Ijinli si danli phat voii Trung Oinuig; (hi dug &y da pliAi Ijiit sung, doan tfam minli ink clint: n6n iifia Trfin mfit ua&c la nam 1414. Song- lo vua riiuo'iig vi clirtng dal; vuu klidc; mnt giii' lay niruc An Nam lam \iv v':^-f- iwt&c Ni^o. — Ml — Nirrrt; \i]-N,'irii iiliiii Ihi' ity jiiii il p- i', m., .1.. iiiuVri Ij'in n:iin ti'on. Vtiy ngil'rl Idd, hVi ly NgujSn Ti6n, lA nguiri jif Tbacili llda, iiglio fin coii C(i KiTit i)gir'>i (long doi nhi LG, Icn IJI Lfi I.fri, tbi r.i sire ]o clio nng Sy lam vim. Ong ,Nguyi5n Tien (Idnh gmc v(>i quitn Ng6 inUfVi nam tmn; (loan nam Giiiiis sinli 142S, l.'i nam M4u IhAn, moi 14|i liii nlia I,*, ilalong 1.6Lcri, goi l.'i Tliiii TA, ma tri iiu'l liSni; doa.. phAi 1)4 thiin. Nam 188S, la. iiSm At diu, ong nflng Kliinh lire vl lam vua nam nam. Nam 1889,14 nam Ky sCrii, ong Tlianli Thai hVo S6 cic Chua nliii Nguv5n tri cac xli' D;my Tfong. Nam ttiOO, la nam Canh ti, ong Nguyfcn Tien Vu-ong tu-o vj. 6ng iSy la con 6ng Nguyen Kim Ifip lai nhi'i Li. Khi ditii Ihi goi la Doan C6ng hay la NguySn Hoang, vS lam quan Iran ma tlioi. Bgn sau nhi L6 tnoi phoiig viro-ng cho cai tri cie xi'r Bang Ti-ong mircfi hon nam. Nam 1614, lii nam Gitip Han , flng Te [ Siii ) Vurcfng, lacon ong Ti6n Yirong, lire vl lam chiia hai miroi m6l nSm. Nam I63S, la nam At hoi, ong Thircrng Vurang, la con 6ng TS Vu-ffng, lire vi lam ehua 14 nam. .\a,m 1649, la nam Ky sfru, Ong Ilifin Virong, la con 6iig Thu-rj-ng Vtrnng, ISn ISm chiia 37 nam- N4m 1686, \k nam Cinh dSn, ong Viin Vtrffng, 14 eon ong HiSu Virtfog, 16n lira chua 6 nam. NSm 1692, 14 nam NhOni iliiln,angMinh Virffugi U con ong Van Vacrng, len lam chiia 32 niim. — XVII — Nam 1724, ia nam liia|) tlihi, Hire Ninh \'irn nhii l-t> li'im iji(':n Ilinli rii;'i thoi. dm n.oi sirkbac tbi jiiiic clii'ia Tiiuli (ijllh iii)u. Vila tlii bir*! sir Sti iirtil^% cliffi bu-i, ibriVng nhan n^ao dii ni4 Ihrti. Nfira 1708, III nam Mftu ti, fljig Trjnh Cireoc hiOu III Yt>n fto Viro'ii?^, U cliiiu dnj: Bjnh Nam Vircrng, ti'rc vj l.^m chua 25 nilm. Nam ClSilJiniim OuisCrii, ijng Trjnh r.iangjpoi Uy (Oai) vircfiig, lire vj lain chi'm 16 nfim. Niim 1749, la nam Kj tj, oiig Trjnh Dinh, goi |> Minh B(i ViTOTig, tire vi l-im chua 17 nam. Nilm 1706, I4iiamliinliliiilt,ung Trjnh Slim, goi UTjuh Da Vu-orn/j,lu-c vj lim chi'ia 15 nam. NSm 1781 , 14 nam Tiln siVu, flng Trinli t'.ioi lih; vj lam chua 4 nam. Nam 1785, la nam At li , ong Trjnh Phiins lire v| am chiia, ,4 ft lAu sau Inan nguy cnni; nba U.nii Hull tivln ci'ini; hi.'ii rli rmtl. sir K^ 1>AI NAiVI VIET piiAN Tiir Murr. DoAX TiCH Ti- Hjeu VO Vu'o-ng oho ben Kill B(>c Thay Vero ve ma xin vua NU-crc Phalangsa giCp nha NquySn PHUC QUOC. DOAN THtrNHLrr. lliiHi Vu Vu'ong (1737-1765). llieu Vu Vircmg thudc ve nhii Ngmjiin, ci'ir/g hi con ong Ninh Vircrng, liim chim cai \r\ ciic xi'r B;ing Irong 28 nam Iron, la tiV nam i737 cho dtfn nam ITS."), la tii- 1 am Binli ti cho den nam At dSu, cCing lii tir Vinh Hiru lam niSn cho den L8 Cinh Hirug nhj Ihap luo nien.(Khi Sy nha Le dang liim vua cai tri ci v4 niri>c An Narn, qiien 6- ncri goi la Thilng Long Thanh, ma Le CAnh llirnj 14m vua tri 4G nam, la liV nSm 1740 cho A&a nam 1786. CJnh Hu-ng thSng ha, doan thi Chieu Thtfng (*c vj cdng cu- lay ni6n hiSu C3nh Hu-ng. ) III,.,,, VYi V,r.rns K'lS '•'": •".'; ''"''" „,riri' An N""i. on" lii"i Vn Vti-o-.ig Ja sinh la mm sir I<1,«„ kiui loan lac, va lim cho ..ir.io An Nam m4c pliili trWu nguv Tdy Sffn ; vi ong Sy pliin llir song la„, pliSn Ibi doc du- li'ini klioii cho ugircH la quil IP, cliSug ci> ai llioat lUiAi tay vua iiily. Ong Sy cd ltms°ham ciing xft'u tiiili not, do den doi liS biSUii to ci5a gi, hay la sin vftt gl qni trong, nlnr cho, ngira, chim , virarn , hay la hoa qiij, cay c3i, nhir cam, quit, mil, h6ng, cung nhO-ng giffng khac IhJSy, hay la vcf con dep dS xinh ttfl, thi cir(J|) Wy, cung bit nOp nhirng cfla trong vat laJy nfl-a. Oia ai cr xa IhS nao cung phii lo mi dira denno-i. Co nhi^n Un vi xa dang, cliira kip den ncri ma cac- giO'ng vRt f^'y, va cac giong hoa qui chet di hay la hir dl , tlli bdt lim kiem lai cho CO nhi^u hffn. liSng chSng kigm dflng vi boiic da qua miia, hay la bo-i khd kiem lim, thi phii don, phai g6ng, phii b6 vio nguc, cung phii moitnhi^Li cua, r("Ji mtfi khoi toi . Con cac vice quan niing ne Vii Vu-ffiig bit ngircyi ta cliin , thi ching bigt diu ma kJ cho.xif!t dang. Cho nSn thii>n ha klion nan cay ding, vi 6ng Siy ching bigt thu-ong, mot ygu minh ma thoi , vi chi muij'n cho ngircfi la doi khat khfl'n cure hgtthiyr vi Vu ViTcrng an ,'t th6 !ty n6n ching con phep tic gi. I'rong nhl mrifc cac quan mufl'n lam sao Ihi lam , ai nSy cung bit chu-oc Vu Viroog mii hie'p din sij'. iimi rata dug jVy iiiij sAa due, ra iihir cliAng cotj tiiili loM ni^iriVi, cli;Ui^ nlnrris^ \k en nhithi vrr ki' cfii5n;: xi(V,, lai oiiri^' iity con v;'i chi c'li I.^ni v(/, ni;'i dji sinli ii]li<1ii con hlni. ^ 0ns iiy lai ghet dao Ciioh i':6ng, nfin da cim dao Ihili Mgliiim. Oilc lliay cil hU luan Tdy Nam di'u pliAi an iniull liy 14m, Cdc nhk tho' da pitdi li'iut ha hi'i.CacbAiulaokhongdani liiCp lai dockinlixem 15 nu-a. Yi cac quan thjy ai c6 dao , Ihi bSt ktioii qua xui't giao Cling lay ma qui but thdr, ; bSng chSng chiu Ihi ph4i bao phong gia tii , cung phSi don hay la b6 vac ngiic. Songching luanxfr til- mS.y ngu-o-; vidao; c6 niSm ba ngu-di cht^ng chin b6 dao thi day giam cho chgt do! , con ki khac thi phai khao tru-crng, hay la lam no tt tron do-i. Vfty nhfrng ki da pbii luan Ihe &y vi dao, thi chjng c6 bao nhifiu song nhii-ng kS khoa qua xuitt giao thi nhiiluho'n bOi phSn. Cling c6 uhiSu ki khi dfiu thi ra dHa sot sSng s&n long chiu kho vi dao; ddu quan iibi lam sao, hay li Ira klulo tliu nao, cung cliiig chiu ba dao. Nhirng ma bfri chang chcim tu'c lhi,mA lai phii nhiilu sir kh6 sit lau dai, thi diin dan nga long mi xuEit giao. 3.-\Ti Vu-ons Inn rjiirlng- Vr, l;,,,, ()„„„ |.i,„„ n,;-. r||„ f,(,.c Mil. Con dSn long IliSu Vu Vu-ong, tSii hi llii-c !»Iu (M",if),cu nut na cflng khiic tinh clia litm . M ai - K ' .|„.„ o„K .ly 111'""" »'"'"■ l'''""'li"li, liav ;,''','I;,K'dan vaco nll.r" il "•'■;'"'' '^''■■"■''"K '!& d4l lim L ;„„B. Cbiing l»'y »"K '"i-« '^'" 4"" J'"' I'M „„;.iria,lS',nM cwi tn,i, ten \h lloin^ Ton, ,„;■ il„-,i. ,■„„ lllii- li«i ""K VO Vt'^'S- !■«" '•' ''''^*"S Vf,, HiAri- ln 'h'l nrrc lluanj; NgiiySi] Ailh, c6 ■lajjli lifing, vl ,Iin "I'"" "la. ,. ||,„ ,,„„„ r,j. |,-(j, ,1-j, ^^ |..,|„ „„y„g l«m. \on da \w\ ,•,„» ,i'y a (r,- i^i,;',,, c,-,„g „,e » ■ urmg, cho'i Ijo'i, xi-'iii li-f) xem hut, cung lijitri siltl liiin ; cho nfin ciic quail fly 06 y tim j'r.h ri6n^ minh \i Mil ItiiU oa^ lloiing Tlnrtrno- ni^ cliai dtfi tam viiy, thi s(~ ci'i l(*n la chi'ia ma tli6i, cuiil^HVn Hit- clii Ihi liii miilh. Bu-i vily, liai I'log riy ban U'nh viii nliau ina la|» niut ptie kin, vjYcir 16-i Yu Vtrffn°- ma siiip ciiii Hoimg Thircrng. Rao nhiflu quan tlu'in? Iiiep niOl long mot y vffi minh, hay la c6 y Liiih oiigr.hiro-iig Vfi, (hllimleno le Ida mabSllOi cAf chirc; U Ihi phiigiam,c6 ki pliAl ch«l chem. Khi cMu hai 6ng fty chira dam Ml tai ODg Chiro-ng Vfl ; song cfing c6 j (lir n.a canh giir mm. [lai ong ay (la lap phc manh Wni, khongconai damchijng lia, vi chinh minh Ilipu Vfi Viro'ng da b;iy cho. BOAIN THir HAI. Hue Vu-o-nt; ( 1765-1777).-- Houiio- Ton (1777), I . - Ong llu(' (llnO.) Viioii!; liic ri. Ong llicu Vii VlTo-llg chft ngi nam i'y (1763), la nSm Cinli Hirng ohi Ihap lijc ni«n; doan hai quan lo-n phong vircmg cho Hoang Tluro-ng cdng dat \k Ilu* Vu-o-ng. Cin 6ng Chirffng Vu, IScha Birc HoJng NguySn Anh, thi phji gi.im (rong nguc; qua nam hi lliiing da ph4i binh ma chSt Iroag iiy. Cho nen CO kJ nghi rftug: da phAi thurtc doc. Lai c6 ki-nghi rangphii mft. Khi Jy Ngiiyi%, Anh m.i-i njn ba ln6i ma thai, (inf,, (;i„pa.„s vu r.-.n ,!,'■ Lii iiai .m i; — VAV 6n, lU..; V.rcr„K c.u t.^ luA, .n» .n,^ chm b„, V, ,f, tiu ve.n Imt, »li4"S W6l B> *'" v?cn ha nu-./c, ■,r,iaJ'llfc.isvrn,acquan.ri.1utMnmall,„,. Tron- hai6ngcladalng«-*.l«" 14m dma, tl„ ,6 mdCw'in chiSm lity quyS" l'''n' '^""S g™ 14 „,Ab/„; ma ra nlm- bmi v„a; cho n«n dttn su- „hii UlHla na.. qud lio-n ^i Ili«" Vii Vu-./nK nhiCu phtn liai <1t' J'l" '^^'^ 4"i»". '"i" '''■^" ^'f' "' ''' ''''" no chdi. cli.'.og chlu dtro-c nira. Moi ncri dCu lu lap mi lam "Kuy- Ouan qudc plio thSy vay tl.i ISy lim lo ; mi boi tin ong Chir*ng Van, nfin sai ong Jy di mi dep loan. Ong CliirAng Van, dgn dan thi cac quan ciing thifin ha riro'c vi th«t dai troog the, vi ong ity CO danh ti«ng nho-n dire vi hay thu-wng dan chiiig kem dag BiJc Mu. Cttng c6 nhiSci U lo mm ke cho dang dat or.g iv ICn lam chua Ihay vi 6ng UgS Viro-ng. ^2.— Oiii^ Miaf lo iiiim (-liu uiifi (llili-ong- V;iii It'll li'i'ii via. Trong ohiriig ke phuc ong Churifng Van vigiuc ong Sy ISn lam vuii, Ihi iilliil li ong Nhac, la ngircri sir Qui Nho'n. Nguyen ti-iry-c li tirdng kS cirop cung hay ccr bac Idui, song bao dan gan dam vi lot tri kh6n kheo liim cac viSc. Ong Sy lim dSy lo- bSii ha fifing ong Cliuo'ng Van ; nhirng that long men thiy, cing chl lim liijt si'rc cho dang giiip Ifin bic cao. Song 6ng Chiro-ng Van chSng nghe, mot gin- long li'ung vffi ong Hut! Viro'ng mi tbOi. Vay Ong Nhac lily ten ong Chirong Van mi viiH Iha cho iiSiii ba ony <|niio In6i., d.^ rh Ihco ininli ni« (liiiili iluO Vu-o-ii?-. I'ins M"ic ngiV IS [ilio fjng «;■ CO long v(/i oiiK Cluro-rig Van, v!i siin lung bo ong qii&ph6cri..s ong llu.) Vtroiig. Nfcrng mil pha 6ug i(y chiiiig liiSt vii)c se ra IJini sao, llii Ifly lam set mil chSni ai cliui liji; lai ciio 6ng Chvro-ng Van Urn nguy. Vay klii ong Chiro-ng Van da l)';u Ciio viiSc di)n vi'ra r6i, ma oliSng biet ong Nhao lo miru chu-d-c ih^^ nao, thi v(5 Phi'i Xufln, liSn ph&i b6 vSo nguo. Vi chirng Irong tri^ii ai ai ciing tin ang Sy toan lam nguy. Diu ong 8iy noi lam sao ma chira minh, thi qin5c pho cung cliang nghe. (^)ua liainam, C() do'ii ha kia qiien ra vao tiiiiig ijgucoTig Chu'crng Van pliiii giani, lu mirn cbo ong Sy trSn di dang, Klii dSii Ihi vSo kn minh trong chua kia, ma cac sir c6 long Ihu-trng thi giS'u di cung nudi da lAii. Bijn san ong qudc ))li6 Urn biit dang llii da Iriin nircfc di. :). -Ousr Miijc diiy loiiir, Ivlii flng Miac Ihay thiiy minh, la ong Chircrng Van, phai 1)6 \ko nguo liirn vly, thi [iia hop vdi anh em, ciing nhilu ngircri anh em ban hfl-u it xijr QuiXho-n, uia lam giac. iNguy6n quin Sy khi di iin cird-p Ihi da quen hn minh trtn niii kia, & hudng tay xa Qui Nho'n; n6n da goi quSn iiy hi quiln Tdi/ Smi. Vay ong Nhau da biei thiSn ha chSng phijc ■ ong IIu6 Virong, cung ghijt ong quSc phd; ugirori li.ii CO y dci ngiroi ta Ihco minh, tlii trAch Ong IluO Vircrng chdng phAi lit vua chinh, vi li con vo- nion. - - R — Wv M,i inwr. uw^ Hire Mi), liim li»"(t l^i'i'c, ';!■" n,Mi "112 Mnung Ton lii vua chinlr. Nhmre bilny mg IloSng TSn cliJng dirffr lini vu», llii con cA Aug i;hu-iVn^/Rn. Ong- Mmc lai xiriis rSug: " Minh (1 riling CO y diinli gi«o m" 'i"' '<^'' ''■''•"8 'Ji^". mol „ CO V cv'ni ISfy vuh chi'nli iiii thSi . » — Clio ni!n bao nhiSu qnAn k!'. cirffp cung quiln Nio o xir Qui Niufn,d(3ii nhAn oijg Miac ISm lining. Vaylnrffc hC'l, qiilln Sy bSl dircrc quan IrSn i iinu' Ciic q'uiln liiimh Qai Nho-n , vk Cffl chiVc ma \Ky 16 ring: « ChSng Co long tnmg vrji vua cbinli, « Cling chSng co long Ihirffng dsln; « — Ngiroi b Uiiiy lira vay Ihi mirn;; liSm , vi ngiV quiln ay lliSl long ci'rn giup lloiing Ton hay lii f'ngChirffng Van. Lai cting c6 y tiong clio sau n,ly ra nhc vice quan, nfin dua nhau thoo png Nhac. Yly ching- khui bao liu da IhSm dirffc iihi^u quln 14m. iSliu'ng qui1n Knh Bang Ngoiii gifr Ifl'y xir 0"4ngNam, ci'ing goi la .viT Cham, Ihi ong iShac dn6i ra li^t: doan Ibi deni xi'r Qu^ng Nam ve xir Qui iNhcrn, vii cir vice danh piac m(*it ngay mot thiing. — Ay la goe i-'iac Tay So'n tlii lam viLy. i . - Miii Ti-iiili van Hani; Troiii; Imiii lii; lliir- Klii S.\ din sir ni6l ngSy mot khein eire, vl ong queic pho biit viee qunn cnng li-c hiop qua li', chSna ai chiu dircfc uira. Cho nta, niSm mi, la nam Cinh llirng tarn thftp ngu ni6n , cung la nam Giiipngii, Ihicac quan cWiig tinli vdi nhau mi sai ki d«n viri ong Ti.,,,!, Su,„ ^ i,, ^i,,;,;, ,.j,i Biug Ngoai, I'.iic qua I cnll^' ban ihi> linli Hi'ing' Ngi.ai diing viio trong Hui'. Ong- Tjnh B*i Vu-wml: cMng ira BangTrong 14 h»o nhiiSii, dm tifin khi 4(jo-c dj[> mii vao ISy sir Sy Ihi nurnglSui, ciing loan deni din sir quan qiiiln viio Bilng Trong. D3n iJ' ,\girdi lai viet tbcr mh Irach ong Hue Vircrng nhi^u deu nang ISni, vi minh la obiia cai tij.nirffc, ma cbing biet ding thirwng dSn, lai di cho ong qufic pho lam khOn diln diin noi S!y, tbi cSm 111 deu rait xS,i h6 ISra. Vay nSu c6 mudn cho ySn vice, (hi phAi nop quan qnilc pbo ; doan SI! giao hoa vua'i nbau, mij minh se tro' \i Bang Nfioai lu-c thi. Ong Una Viro-ng ngho lam viy, thi kinh kbicp biji rSi, vi it 111 kh«n, chftng biiSt dang lo vice gi, m6tbif(tcbo-i bcri mil thfti. Vii lai ngiroi dii biet lA cAc quan rung c4 vii dan dft sftn long noi cong, va trcf lai ciiug quSn Bang Ngofti ma pbSn minl|, thi ciing so- hrd b.rn nira, Nhffll vi sir iVy, Ilui) VlTO'llg hoi IriiSu dinli lai liiii ban vhV; ay.. IWy ghV — 1(1 - aiai ,1,'iiiMii;; hhn ni"p: /''"" "»' '"','/ y tli'i''!' i'')'. »i iliiiii, Dang Ti'ong lift li-'"i 'li lia''- :. .— lluO Vimny Iron \;'io Diniii ^ai. Khi llui} Ylro-ng hii't m'nill da mSc lira, tW cliSng hlet lam san liay la cay al nira. Non ong iVy dem mi; cung anli era clil em, con chiUi, »a qiiaii quSii b6 thanli Hul? mi xufl'ng laii Irfln vao B6ng Nai. Trong cac cliaii Sy c6 ong Hoang Ton la con Birc Mu, vii NguySn Anli, la con ong Chirfrng Vu. Ong lloing Ton da nSn miroi liai lucM, nia ong NguySn Anh thi m(ti chin In6i. Khi \'na vio trong f£y, Ihi klio den ncfi Itni, vi qu^n T^y Stfn da cam cac cira bi^n ; nSn cung c6 liic vua ph&i ^n minli ma di hi). Khi Jy 6ng Didaco, la ngircri ben lAy, ciing lii Ihiy c4 dongonglhanh l'hanxico,gi4ng dao trong Bdng Nai, da IS,p nhil tai I4ng Cliff Qiian. Ong llu?' Wong thirong ong Sy Ijm, da nglie ngirdi co tii nang klii'in ngoan, ben dat liiro 'quao Ion (long B(5hg Nai. Clio n6n ong Sy c6 Ihan the da sin dirtrc vua phA chl'cSm dao dcri Ilieu Vu Virong da la lihi tru-(>c. liai vily ciic b(jn dao Bang Trong diro-c bSng yiin v6 sir. II, -Ihir I'liay Vi'Til (iVIjif il'Ailraji ) i|iia liiii Mhi luf, iilj;'. iruiVnft l;ii Oin 'flitr. Cling mot klii iiy CO Bi'rc Tliay V6r'6 nio-i dr^n Hii '!6ii. NgiTtfi da dime s.1c T6;i Tliiinh dal lam Giain nine plio Ding Ti'oiig-; song chira cbiu chijrc G'\Am Inuc. NgLrcri ciing dllfn chdu-,thi vua thct dai trong Ihi^ Ijch sir ; ngirai cfing lani quen vtri vua ciing ctic qiian. Ch4ng khfti lifio I8u, Rirc ThSy VSro pliai sarigbSii Cso Men, co y dam hoc tro sang vJ lap nhil triro-cig gin ho C^n Tho-. Ngircri lay no'i a'y lam lion cho iioc Ir6, phdn thi vi c6 nhigu h6n dao (! \ung ffuanh, pliiSn tlii vi td't lihi, tot nird-c, tr")t dtit, v;i dS sAm sira cao d6 an mac ho'n trong B6ng Nai. ' Thuo-«y, liong lio Can The', c6 hai thSy dong . ')ng thSnh Phanxico, la dng be trSn Gioang, v4 ong Gioang IhiSn ba dat tfin \k lii-a, vi nong tinh. Ca hai ngirori &■ nird-c Italia mk sang giAng dao ti'ong na&e An Nam; ma dijrc Giam muo trird-c CO y cho dehoa lhuan,thi da cho pha thSy Sy xera soc dia phan ri«ng. Nhtrng ma pho thay Sy cbing chiu luy Giam muo trong mpi sir nhir eac IhSy cl khac. BSy gid hai thfiy % cA long v6 phep mi luln phat Bi'rc Thiy V«r6 phSi va cSt phep ; , khSng cho liim vi6c b6n phan, vi rSng: « ngiro-i dem hoc tro den vi lap nha tririVng trong d!a phan minh, thi la nhiT eirdp lity quc>n phep minh. .. Mai Ong S.y t, liim vay \k dfiu ISi cit thS ISm, song le Dire ThSyV^ro 14m thinh. 12 VOy vuhUoMSii «■■ l"^^' kinh iJ'ic lliiiy M;rt cmli viing niA vtr&c Irong tlift, «a Ij.m ,1/lt ilA |jp „|„', ,V vi nhti imitm l''""g '".' '"''" ' ^"'- ^'"■' lim vfly effing [ili.^i cii y mitri sir ili.io l cn c6 b4y ngirai nhi phirirc pbai chSt, vi ching ohiu di cho no lam sir quSy qua. (.— GiAc 'IViy Sou ci'iiig iigay ciinfi llimu. — Liiy ditag \u Bong iSai. Khi ay cA Mi nir(>c Au Nam phii khfin kbo ISm, VI ilfln dooflrigc6gi.7cgia loan lac. U» quanPang Ngoii da lily ding giir xir Quing Tri, Ouang Nam villus mac l6ng,song cung chiradang v^n, vi phi, danh vii'i qnan Tiy San, mk khi thi n<>' Ihua, „ i:) - kill till no ditii^. Il'lii D;iii^- Tron^ till plini; (ni.lii P^ngNgoii, vi ch5i)g' iiiif. vu)c cfuan la bao iihirii cung liay thircfiig' ilAn^laikhi do! kliAt tlij phut gao liiacho dfiii. C'ic b6n dao cinq; danf? umx hern nira, vi quan tr^n 'xiv fiinh Cut va On^ng Nam vk Hue CO dao; lai quan dai tirffng quftn, goi la quan Qu6c Lao, cai rac quAn Bang Ngoai, cung c6 dao nfra. Ong c(y quen 6" trong-th&nh Hoi V6n ; con cac xir khaCjtir Hue clio den g^'n Bdng Nai, Ihi thufic ve quan Tdy So'ii het, fjtie Vtrffng cung da sal nhieu quan quAn ma danh vdi quftn TAy San. 6ng NguySn Anh khi Sy di!u mffi nSn mircfi ba hay IS mu-ofi bd'n tu6i mii thai, ma vua cung da dat lam quan cai quSn danli giac. Khi d^u ra nhir hai bSn bln^ nhau; song le dan dSn qusln Tay So:n dang Mn ck Ih^ va liiy dans cac xir. Nam 1776, cung h'l nam Binh IhAn, CSnh Ilirng tam thap that ni«n, thi quiln «y cung la'y dang cA xiir Bfing Nai, va bSt dang 6ng IToang Ton nira. C6n Hue Vucng va ong NgnySn Anh cung cac quan thi 5n minh noi no iio'i kia, hay la tron sang ben Cao Men. Ouin Tiy So-n rhtag nhfrng ia cbang giet flng Hoing T6n, mi lai to long kinh va tbiet dai trong ihh. Khi no ISy dang xir Bing Nai, cung 1% dang lau ddy nhiing vjng bac cung nhfrng cua khac doan, thi clio- vg Qui Nho'o, lai dam ong Hoang Ton vi vo-i no nfra ; va dat quaii quAii gifr Ifl'y cao Ihanh va cac xiV no da l«y dang. Quan Bang Nsoiii bSt dang quan qudc phci, va nhtr ong Hv ma Wy dang cac xur fiing Trong. Khi (4 ,l,.iii i^nsi M'"^'' I''"' '"" "'""■ ""' '" "'"' ''''" "'■ '■'"'■ III) kluliiK "i i'liii 'W" r' '^T« ^^''> '"'J* *>■; '"* '"»' vuii U Cicili lliniK '■i'iii« Hi« dili ftng «y c4ch l|ch sir. Nfln/i ciHi stfng IHu nam liitlli yl>n vo nr; son« cliAiif? C('ill chii'i; liivrc; flL Trotis Uiliii? N"ii t'" II"') Vu-ffns nlji/ viia (i,i. I\l(5ii vJi ijimll iritn llj'i Ti«n gii'ip, uiiiig IA|i diing Mliiiiu biiili m(fi Hill duAi liiiili Tdy S(rn ra Wi.'ii xi'r Uuiig Nai, v4 lily lai ci vi'i xu-liy. OngNhric, la Immg TSy Stru, (m y Iriy luiifj-din, llil klioe liaiili ring: « lluO Viicrns chSog ph4i li vutt clifoli; iiiinb (ui y d^nl) gij;ir, cho daiifj f^iup ollg HoAiijj TOii Kt vua cliillh ina thoi. » Va lai, oiig Nhac dui ^^ con cho llo "'!'"'' 't''''*' l' i.*- si- t-A" V"^" '""''"' " **"" '*""• H'lo HO >li4 pw'<=l' . «" "'■'■'■1' ' '"" "''■' '"■' ''^'^"" "' """ liin chonen cWn sir phAi kh«n kh.i l!K"yi^" -''"li H'OI;? nliJ Bii-c Thiiy V?rfi rho kv; nfri phSng- rho „i liifil. SongciinglilifWiimi vl ((Uftn Tily Sirn dahiPi l6 on^y da Irtfn saof; H4 TiSn , n«n da truycri tlni bit ngirdi mil nyP' Vfly qua mOl ihing, (hlchJng c6n IS n,io nii'i gMu Irang iihil nfra , n6n ong Pliao- 16 phk'i dira ong- Nsuy5r. Anh ien lr«n rirng nc/i v3ng v^., Doan hoiic 6ng Phaolfi, lioac th/iy giing kia, tSn angToan , lliinll tllo:in^ len bSi cho mi an mil llioi. Vay ong Pfiaol6 chiu khu mk liOu cacli khun ngoan Ih^ aiydang: hai ba thang, tlii cfj cong vci-i ling NguySn Anh ci th^ ISm. Vi chung n?u cli^ng CO th^y cj\ Hy, Ihi ong Ngnyon Anil ch^ng klidi phtii b&t. Khi Sy qnan phu kia , t6n lit MlSitTrinll, ngbe tin ong iNguyiin Anh hay con, thi ISy mot it quiln iiianh bao di tlni ma giSt. Qakn Tiy Sffn canh gifr dfin kia ap xii- Bfing Nai vilGao IVten , nhil-ng ra si'rc fim clio dang r,ng NguySii Anh. Ditn ditn thi no bict dang fliig Sy con An mini) trong Ihuygn ong Phao- lo Irong Ranh Ciii . Cuug m6t khi ^y Bice ThSy \i- ro 6- Cao Men mil v^ Ijni dirffc fing Nguy?n Anh; ngircfi iai dem m6t ngircri Phalangsa', t«n la liioang, conghe vo ciing bao dan gan dSm.vikco tin diinh giac 14m . ■i^ - Ons :\>oyfn Anl.nhfr 6nsGioi,ns siip nVV clallli c,l.an nfuy. _ Khi 6ng Ng„y5„ Anh da tu binli ma it nhiA,, thi ong Gioang da giiip ngir.Vi nhiSn vice , — )!l — Viiy ti'ird-c li.'-'l, kiii lli.l'y (jii.in NliSfl Ti-inli da Wy r1Snf, di5n kin, Ilii Ang Ciionnf,' cir plii^'p Ifiy mil li^rii nhif'ii Irai pliii, clonn xurtng Ihiiyiln liVn. BiY.y gio' Nhait Trinli dura ngd- Mi\ gi thi viio Long IISj 14 nai quanTftySffn diing nhiSu tftiilSm. Vayong NguySn Anil laro tuffng cai quiln, va ban clem, th'mh linh, thi xong vao danh qufln Tay So'n, Khi ity dng fjioang lIiI d^t va b^n Ir^i pliii, nen quiin Ttly Scrn bat lliliih linh nghe tieog Irai piia, v4 thffy nhi^u nsircri diet, thi scr hai ISin, vi chira (irng bigt sir Ihm vay, Cling chira thjiy trii pha bao gicr; n6n b6 tan ni4 nhAy xuong song. Nhfrng ki ph4i chfi't cliem hay la b! Iriii pha thi ching bao nhiSu; song lie chgt dud'i vi sp- ma vol nhjy xiiSng sdng de Idn nhau, thi khong biet la ngSn nao. Trong tran n^y ong NguySii Anh 6il lam tirdng r^t khon ngoan vk gan dam Mm, vi cung danh nhir linh; d^u sung quanh ngiro-i cliSt gfin hft, song oug Sy chSng ph&i nao. Khi da Ian Irijii, nui Ihiiy ong Sy nhirng mi5u ditni dS cS va minh, m^ chSng hi lich gi, thi ai ai lUii U la phep la. Nhirng tin quAn TAy So'n & trong Long 11(5, thi ong NguySn Anh l«y dircfchgt. 3. — Quail BoiiK Son ISy dijiig xir Bong Nai. Khi ong NgiiySn Anh da danh dang quAn TAy So-n doan, Ihi co.quan kia, I6n 14 Chird-ng Thuy«n Thach [Bi Thanh A'kr^n), sau l;im quan dai ttrd-ng. Quan Ky khi Irird-c da tr«n &n minh trong song Bi Gifing lim mat viji it qufln; khi nghc flng ' ngiru-i gi^i v,ia NguySii Anli. Nhirn vi s^r itv, '■■•« »' ciing vna, iMi, den nhau Iron An minli '■ong song lla (iirtng vA M„ rniixung quanli, nhir '14 IS". Mm liiii cdn l;i,„ „,.|„i„„ c,ro-p.-Vi,a ''. " r ""^ 'i'-"i nliiS vii idifl-ng ,|„An cdn .V lai "y den ,-a mat, vik „di ii (u-^,,^, „,.,„|,-,|,, |,,„„i„ lang l„«,d,<„ ,„„ M„ ,u, „,,, i,i,-,, .,;,„. „r„,. I'" My„„„|, „„Huf„, a„„iA,l„-,i,olion«nv,ia oi,'l,.Vi I "" ''"'"''• ""'' "''''P 'i'^l' "" viio ciioc.' iifra . Vua Iii5ii l;tni vAy thi yC:\\ vii}c , iii;'i ai nA!y ciiiij,' il. — Vua dfiii;^ tnuii iiiii gic^'t (ni;'iii DCua Snnl iiin^ny. Cac (jLian cai qnfln Bong San Irtfn sang b6n song DaGi6ngcloan, go"! Iho" cho quiln Tily Scvn xin chin hang vi giiip vide giac gia; oho n6n no lai ra sire tim tlifi (lanh piac, cung cl3 ngiro"! ta b6 vua mi theono.NodS cttrcrc nhi^u qiTan dao kieprSi, thi an ciriip lang no, dtft h'lDg kia, biit bff ngurcri uo, chem giet ngirrri kia, cbi lam khtfn cbo thi^n ha. No cang lam cho dttn kinh kbi^p \\i\i hung, thi c^Dg l^y lam vui long toai chi. Cho n^n aiaicung nep E\n scf hai phep no; ch^ng ai dam chdng tr;\ vd"i no, vi sff no bao ihti doc dir ho"a nira chang. Djta vua chua cung chAiig dam di danh no, ma hoac c6 sai qu^n di danh no thi m6l la ph4i chiu thua, hai laph^i vekhong; vi kbi ndo no tha!yqufcln linh vua d6ng d^n, minh chdug c6 sire danh dang, thi no trcin lea tr6n rirng ti'ong nhu*ng ncri quen cr, mk ch&ag ai theo no dang. Khi quan qukn keo v^^ thi no lai ra lam h6n hSo dii" to'n lio-n khitrird'c, kh.-ic chi no da mac l^y tinh con hum vay. Vua Itfy sire lire mk b&t no ching dang, thi ngircri ngbi dung mira ke mk bAy hoai,no cho tuyet. Vayco mot quan Iffn kia, t6n \k Bap Binh ( Vi KhAo), da bi c;io d^u nang, ma chAng ai biet tft ong Hy mdc id\ that hay 1^ bai chu'd'c vua bay; song that quan ity phAi giam cCmg luTin sir tu". B6'n khi quan ly binh di6u ong '^y di chem, bflug Sir lif/, 4r — 2H - rbiic tliSy nliihiK i|"itii Ifiih ""K liy c:ii klii Inrtrr^ nil gmnil ni m^'i 'I""'! 'I'"'" '.V '''"'i. ciwi^ i,,,.,, lityi'.ns lliio llinli. Ti'r.! Ilii 6ns !i iiliiriifj quAii (lao kitsp Bouf;' Sim iln ySii clio viii. Khi iH) (la say cOiiig mi iigA cA, llii 6ug tly liiiyi'n cliihn liifl, vS bfl ddu xutfiiK Ihuylin, In* \r niiV ilinf; ciic dilii Ky clio viia. — Cij- sir b6 iiBo:ii 111! CO lu (loiin j-Siik: iln la klii ti'iri're vua dS hmi vi«c (ty v(>i flng fiao liinli. Vi cliirng Idii tag ily V', llil vua thiCt ilai U'oiig I|i6 Mil iri cdo cliij-c hrtia lai cho dng- fliy. III. -Vua ,1,1 .\a„i j,i|.,|, „„.t„. ,;,,„ |„,,,| |,||.,| ^.,,,. ^|.,,|| ling Trad, NgaTiic, if. vuanii-irc Xi.!.n , la iigii'iVi Ihir dAu, ma thftug u.iul,; dia la „j.ir,>i ll„i Jlinli, mv; la, nginVi xi6ni. V.ly klii ,M,i ong ,1v dii nli.1i nl"^" .si.i-kMn khii I4ni, s„„.. M-iirf, iri klMii. biy "'"•''^l''n>c,Uild,1,,,ia,,da,,«. ISiilai,, ijiiagW,,'. """ «au la, 14,, ,,i, ,]4„g, ,, ^ |^_.^^^ |^._^^^_ ^^ ^_^ ^^^^.^ A.un nia mrt,, ,(,y ,„„i „,. |^; .^.^ ^,;^^ ^.^^^ ^^|,.„ ii>n"My .,a.,vat6nimnhi;„n vua. Klii lam vi,a — 2!) — HimV ciicli line ilir, liiiii kli6'ii (liln (lurt !(■, nln'i'ri;; (■'() iiim vi<;c ijii.in njlii,i.' nfl i;i[(i. Ngimi lai cii tinli ihiy lnj ii^lii moi ngmVi: tiliii' iiiinh xirii ^ oActi dfU trti vd-i vim cllinll lli^nao, llii ray lai so' eye ({uaii (V vd-i minh lll^ S'y. N6ri chi IjVy pliup dir m;i hiq> ck vil dAri, ep moi ngiTCTi chili pliuo minli. V^y Vila dir ^y lu tip nlliiSii binll, vi'i yai mot co* qiiiln san^' nurd"c L^o cho dan^ aii ctrdp, va pha mrd*c dly di. Qiian ttrdng cai quSn ^y, t^n la Clurfi Ki Ri . Des'n sail viia lai sai liai co" qu^n khac ma cirffp iiird-c Cao' M6ti nira. Khi ^y niro"c Cao M^n ddii CO vna mac long, sonjr cij.ng ph&i di lien c.^'n^'- va n6p thue cho viia An Nam . Vua An Nam nghe sir quftn Xifini danh niro'c Cao iUen , thi sai nhi^u binh si di ciru , vii d6i quan Idn itia, Mn la ong Giam QuSc, liim quan dai tiro-ng qiiin, cai nhfrng binb si Sy. NgnyeSn ong Giam Qudc lii ngirr/i rSt hi^n l^nh hay thircrng qu4n li'nh,vac6 tai hay ngh^ vo. VsLy hai bSngiap tiin diinh vd-i nhau dalaungay, machira ai diingj chiraai chiu thiia, vl hai b6n d6ng si'rc vii dfing tii lihir nhau. Song quan tirffng cai quan Xiem nghe nhifo tin vuaXiSm, la ong Trach Nga TAc, 0- each biTc bi5i ru nhu- ngu-ori chSng c6 tri khon, thi quan tu-d'ng Siy c^u hoa voi 6ng Giam Qudc. Hai bug lam i& giao vd-i nhau, di sau hoac trong hai ngu-o-i S.y, ngu-M niio khSn khd, thi ngu-o-i kia se i-asirc ciru giiip. vay quan XiiSm b6 nirdc Cao MSii ma hit v5. Quan tu-o'ng da giao hoa vdi dng Giara Qu& (hi lii anh ong Chirc Ki Ri da sang fin cird-p nird-c Lao. II. OidRi Xii5m con 06 err quaii khao mufln iani hai nirdc Cao iTOii, mi em viia Xifini, t«ii l;i CliiSu Nfii, Mm liro-ns oai H"''" *y- ^"S Ctitrc Kl Ri p\,i phicii nirfc Lfio r6i li* v6 viM anh; con em vua Xiem, la ong ChiSii Noi, loan cliinh oiriip lily nirrre Cao MSn. Sung ie ngircfi daiih tnin nao, llii ihua Irtn Sy, vi ong Giiim Qiific c6 I4i danh fi'iiic. ho-n «ng «y nhiSii pbSn; cho n6n fliig ChiSu Noi ph4i Wn tror vS XiSni. Ch4ng hay khi chira kjp vi nhi, thi hai anh em, la ong Chirc Ki Ri va 6ng Xa Xoi, khi trircrc \km qnan t.ird'ng Iifiri Lao v;i b^n Cao M6n, c^ hai d6ng linh vo"! nhau ma d^nh ong Chifiu Noi [li. Va lai quan Ion kia, Ita la Bi Gia Ska, quS friir Chi \i, da giet vua XiSm nfra ; chftng phii la vi ngffcri CO long d6c dfr hay Ik cii y liim loan, song CO y ciiu Wy ncrtrc Xiem cho khili vua dfl- iy ma th6i. VI chirng vua da ra kiSu ngao cho d?n dSi da mAit tinh ngiriri mk ra nhir diSn cu6ag. Vua iy da in trf miiih c6 strc bay nhir chim. Khi iy c6 hai ong T4y da sang gijng dao b6n jly, la ong Giu- de vi ong Antanio. Vua doi mi u'&i r*.ig: « Co '< tin thai minh c6 sii-c bay dircrc chang? » Hai ong «y cir sir thai ma rSng: ,,'Minh tin that vua 14 loai « ngirari ta chdng bay dang. » Vnanghe di?n Hy, thi gian qua, vd truy«n ddnh hai thiJy ffy gin ch«l. - Cac d«u di«n cu6ng vi dac dir khac vna «y i15 im thi ta ohAng k^ 1km chi. 18.— iJni; Cliirinifi' \ii3ii |ili;'ii mini .-.iij: jilni ililnli Vua tiy da gifit i|Uan i&n An Nam, tSriHl Cliu TrSii, cung cue con trai ngircJi. Ong Chii TrSn \h quan irin cai lla Ti6n ; ma dori flng Hue Vircrng phSi sir kliOn kho v4 IrSn quftn Ttly Srrn, Ihi da sang ben Xi^m. Lai klii iy, cung c6 ong Cha/rag XuJlnj 1^ chij vua NguySn Anh, v;i nhii^u ngu*oi An Nam trtfn sang' bfin Xi6n\; vnh vua nirffc Hy Iruy^n bSt hel c4 tMy cung giani lai, c6 y dtft s6ng nfl-a. Vay ta ph4i nhiSc lai mOt hai d^u cho ai nSy du-ffc hiJu cho Id, vua XiSm or c4cli d6c dfr voi ngiroi An Nam la tb^ nao. — KhidSu, ong Hue Vu-orngv4 Ong Hoang T6n phii thua Tfty Sen nhu- da n6i trird-c nSy, thi 6ng Chu-A'ng Xuan, la con ru6t ong Hieu Vu-ong, da Iron sang nu-dc XiSm v&i nhilu quSn linh. Bia het, thi vua tbigt dai tronj: Ih4, cungblm to- giao va hija se ra sire liAu cho ong Chirc'rngXuSM I6ii lam vua nu-dc An Nam ; song le da giao ring: Tic Mil/ viisau nw&c An Namphaidi tiincuurj mr&c Xiem. Ong Chu-crng Xuin da cbiu lim vfly. Khi iXy 6og Hu6 Vu-o-ng va ong Hoang Tdn dachgtrSi, mi ong NguySn Anh md-i len 1dm vua. Cho n6n quyfin phep ir tai ong phd chinh nhir 16-i da ndi Iru-dc nSy. Ong pho chinh nghe tin ang Chu-*ng Xuln giao vdi vua Xi6ro thi «y, thi gian lira; ching chiu ong «y chie'm ISy chiS-c vua An Nam, ben lap ke dung vua Xi6m ma giet ong Chu-6-ng Xuan. Khi Sy 6ng phd chinh fr Sai Gon mi g6-i Ibo- cho dng Chu-dog Xnan va ongChu TrSn d XiSm. Trong th |ilii^ m,! h'lm lonri lro„K lurci-cXiOm. N'gircri lai djiih lliuus Ikmi iifjjy p||,)| , JSl we klio sijo lllua'c Sling cfiii viia XitSm, bii-i vi miuli ciliig (15 sSm siru nhi may qudn ao van vfln. Ngir.n coylu-lam^4MI6„saao, nCn Dd-c ThSy lliirm — H.'i — each ri^ng. Vil Uu »p,\Tin i\m-n nghCi vii va vi.)c (li l;iu , llti Dii-c Tliffy tltniA elm viiii dfi giup Oiic viSc (Ion kill giiii, vh d6i\g tini iiliir phep bCn T-ly. Viia Iha^y ong Jfy kli6ii ngoau vi c6 y liOu cdc vj^c giup vua, thi Iroiig ii^;Lro^i each rifing- va dat lam quan, Bt(ii sail, khi vua nghe 6iig Jly da lii^u iniiih ch^it each bao dan th^ S^y , thi iigirffi thtrcrng tiec ISm . Ong Maooe chtft r6i, thi quan Tay Scfti I<^y dtrcrc eac l^u cua vua liSt th^y; va agay hom sau da I6n Siii Gun, mk helm la^y dang oiing ciro'p hot inoi cAa c5i [rong &y, nhirt la qu^.n li'nh vk cac d5 thuGc vl vua. Cdc nffikhac vacac ddnkhac trong DfingNai, thi quan TA.y Scrn chira \&y dang. Vi chirng cdc quail da thua tran thi'iy, hay gicr c6 y rfra h6, thi ra sire ma danh hO . Vua cung lam tiro'ng ma danh, n6n quSn cang ph^n phat danh manh hern nfra. Nam £[y 1786, hi nam Binli ngu,Cfinh Hu-ng tir thap thSt ai6n , thi c6 hky mirci chiSc t^u Ngo sang Sili G6n, phiin thi cho diro'c bujn ban nhir da quen moi khi, phitn thi cho dirp"c kiem an, bo'i vi nam Jiy tpong nu'ov. Ngfl mt^t mua, thifin had6i khiU qua IG-Nhfrng ngirf>i trong cac tiiu ^y thi c6 linh v(/i nhau ma b6 vua. No IhSCy qufin Xay Sffn d^n, tire Ihi no lien ra ririTd ma xiii to- cho dang buon bin hay la l^m nhirng ngh^khdc kiem an, 15.— Quin Ngu tliuAc giup vua, ni;i ph^ quan Tiiy Suii bat. Va !ai, c6 nhica qnfin Ngo khac trong tli;inh Sai Gun, va Irong cfic lAng B6ng Nai da ciXt nha da l(iu, ("6 vff con va da iSp nhi^u plii'i, Ihi da nfin — H(i — iiliii- ll^"■'■'l -^'i '^'■""- *■'"''"'" '^'"''' '''""■'° *^ '''"'"'" lIiUi plmc qua" T''y ^""' "'■" '"'■!' ''•' "'' "''■'" ,.|hi dang (linh (juati ity ; v,-! ong Ti^t. Chu Df,, |„ ii-.ir*i*ins ilui nlii'iNguyS", Ihl lAm (|uon liro-ng i|iian Nfi) tluioc tfy. OtiK «y c6 long vni vua, cijii^; colai cMnligiac. r,6 ni6t litii, Ong Sy Jimff '^n mi"'' "■'•'' «i>: (|ur,i] Ngo troiig rirn.i; kia, gitncliij Thiim Lirffiig, vira ej, iiiOl quan Wii qiian T4y Sori, ISii la 110 GW N'giin, CO danli tiuilg gan ilanl, »ii hay "S'li'! vo, cfing eo lio viii vua ri'.'uy Thii Dii-c ufra. Viy ngiroi vao (rong ririig iy cimg rihirng quao 11I16 va nlii^u (jiuin linli; nia ong Sy vO tlnli, di'trirm; c6 y tim hiH quAn Ngo, vi da biet DO dang 6- trong ^v. Xky CO mot ngiro'i Ngo dang ^n Irong bui tre xOng vao klii xuSl ki bH y d&m ong Hfl Gia Ngiui jihJi da'u. Ong iliy cbang cbet tire tlii, hay c6n sung hai ba ngiiy ; mil bffi giijn quiln Ngo ISm, thi nai sin ong Tluii Birc v;'i hai anb era ong a'y phai ra siirc tuycl c4c qnan Ngo cr trong nurd'c An Nam ma Iri Ibii cho minh. Quan Tay Son san long irng Mu iSy; cho neu klii dachonxacongjy roi, mtbU dang quan Ngo d' diUi trong ulii liay \i Itong tau, thi gict bgt, chSng tlia Bgu-ori nao sOl. Ciic nam trird-c chira hi tliSiy sirgO' ladcnnSiSy t,.ong nird-c An Nam bao giff. No gict nhi«u qnan Ngo liSm ; c6 k6 tinb hern mOt van Ngo pliftichet, chone,, song Sai Gon «ia diiy nhfrng xacSy, ma nirtc s5„g da dd nhir miu nfra. Qua nam ba tiling quan Tay So-,, da cird-p Wy moi sir, cilngg.gt nh.fn, „g„.(,[ (,„„„ p^^^^ N,,i'doan Ihi 37 tliV V(1 Qui iMlcni. N't I i];T ciro'|i ilmi,:;. ■I" "^ \hu- , V(i llliQ-ii;^' t:uix Ci'ii ii;. Viiy khi Iru-u-c vua vi lure Tlidy & Irong ilii'mi, Sii CCul nlnrng liSiig y6n vo sir, obang lid ngbi ricii gi. Son;; Itlii (la tllua trtoi tta'ly, miqiian Tfly Sun vao thanh Sai Giin bat tbhib linh, tlii pha Irtfn di, cbiii- kip do.i di;p vat gi sO't. K& Ihl tivSn dang no, ke tbUliay diing kia. Vua tiing circ ISm Ibi giao vff con'vii dily Id- cho Dire Thiiy dein trun sang b«n Cao Mfiu. Dii-c Thdy ciing di"m cAc hoc tro nbi triru'ng di tbeo nira. Khi cUu vua chftng biet liuh lini sao, thi b6 cac (juan vi quan linh rail an niinh sung qiianb di5n Sa Bee * gitn Cao Men. Uy gicr quiln Cao MSn so- qnfui Tfty Sffn dang Iran ma o;ln liA niinh, vi da chii-a vo- con r.iing k^ IbuOc vi vua lam viiy- clio nen no ban bac mk Ml nop cbo quiln giiic. 'vua nghe su- go- la th^ Sy, ihi lap ke kheo 1,1m cbo clang ™„ my va con. VSy vua gM tha cho Birc I itiiy Vera 6- ben Cao MSn ma .Sng : „ Oua„ „(„(, " 6 Cao MSn mii Irfr vg hing Chi tihia. Song cbira dam v6 ,V SM G6n. Bao nhito .sach v* cAa iigirai Ihi cfliig di! lai trong lAng iy |„^t, i^j. „ha.„g j^ cin ma tbiii. Ngurffi dfi li,)u ihd flfy (hi p|,,ii ij,,,, VI chu-a dull ciiA nam m!\ quiln Tiiy Smi da .hSiili - Ouiin T;iy Snii tron- n'.i I'lli'i yuoc dcrc.rc sau lining- (run, dang Irai nii'ia aid ni.'irn'c; cho nOn chJiig CO Ian nao ,v Bong Nai sang cfli Ay daui: . Khi da dfti mi'ia khac, ma cbang con le nao If iai Irons t-oi ity dani; nft-a , till pliAi tim ncri khac mj An niinh . Bu-c lli^y VSro v,ji oiig Uat vii ong riiaol,-; enng lioc tro nhk ti'irmig, thi d& liing sang ben Xi«ni ma kii'm nofi clio yen . _ Khi qua giln cei CI, Cong, thi cii v ghc vao nra ay ban dim: song ngirffe i^im, vio chilng d,inu. M.r H"y thi la bfri Dire Chua TiVri Ibircrng each dS ng , VI cli.rog khi ,Yy c6 nhidn Ian ft CliA Va drfng doa^ |-0"S era Sy. Khi d5 sdng ngjy rfi , ,|u&n Hn >, 'My Ihnyun U,rc Th% V6r6 Ihi 06 y bra ; m=^ no Mo vao eu-a cho ye„. „„y gicy B.rc mty An minh ;^i «mg,va Mgu-,>i An Nam,',- i,„„„ ||,uj,^„ ^,„,, I lil'y ie no 'y . Nhri'ng lanhv. -:-._'Myl^ vilo coi h6n Du'a, thi gap vnaNguySo Anh tiing oiic nmi dan;;, chang cij ciia ^'i an si5t. Vdy ong trum Nam cd bao nhiSu gao tlii dirng cho vua bet; doan tr* v« thanl. Chan Ta Bun mi tin cho Sng Litft dang biet vua fr diu, va phSi gian nan thieu lh«n Ihi5 mio, tire thi ong Udl — *2 — v()i vi'ui« siii limy'!" I't"'' ''''y KV". "•' '''"J. .-:'' »ii, lioo cdng ciin il'! ft" kliii" '"•' ilifng clio viiii; tin VIM vi'i ciic (ISy I* nii>i kliiii chSt doi . (Jn^ Liol, ciiriK ^i llio- cho Dli-i- Tli/ty flung biijl ciic ctAii ily, till Di're Thiiy lifti xin vua XiCm ma tr* vi' Chin Ta liun ; v;i ngcriW niua tliin;^ bao iiliiCii gar, ci'ing dii Sn iiliiic, till mua lictcho 'l(iy llinyfin Uhi ;n cac y'tttc. cCing ngirffi. Khi ily vua chSng bie'l linh li6u ISm sao; vi'whu-n" quijn Ti\y Sorn fla 1% dang ci nird-o An Nam \ik nirijc Cao M6n r6i nita. Cao qiian da bd vua h«!t- con mot chiec Uiu va hai ba tram quiln ma thoi. Vua Cling diAng con cfia gi ma nuoi b% nhiSu ngircri Sy: chSng con dftn nio giiip ugu-cri nira. Dire Thiiy VSrS da dirng bao nliigu lu-crng thij-c cho vua llii con bay nhifiu m^ tboi. '21. — Vua xjn Dii-c Tliay dl su- ben Phalangsa, xin vua mro-c ^ay giiip niinh cho dSng phuc quoc. vay vua thieu Uifiii Ihh Sy, tlii xin BiiroThiy Ve- ro sang bSn T&y, xin vua Phalangsa sai binh si qua cu-u giiip minh. Vua giao &ti uh4 nirdc cung ban phep rong cho ngircfi dircfo giao oiing vua Pha- langsa \hh nao, IhL minh sS irng thS a'y. Va lai c6 y cho vua Phalangsa caog d8 tin vii sin long thu-o-ng, thi phii con ddu long, la Bang Cung, cho Bi're ThSy dtra sang nirdc Phalangsa nira. Khi dfl'u thi Birc ThSy lijy \hm so- hai ISm , vi la ■ vi«c trong, ma ching bigl ra Ih^ nao. Nhu-ng ma h&i thjfy vua thicu thfin nioi ding, thi dfing long thu-o-ng ngu-cri;lai nghirSlDg: Neu co th6' ma giiip vua cho du-o-c biing ySn va diro:c phuc quflc lai, 'hi at la sau ndy vua sc biCft c6rig mi Ah giing dao trong nu-6'o An Nam . — B(5-i vay ngu-o-i cang fian long chjuklio lii^u niinh lauLhctsiVc cho diro-c Siiip vua. fj i„^ ,\iu Mini ntfl), i;i i:AtiIi Ihr.i^' hi- U,(,|, thai rliijn, ciiiig 14 lliiili ng". "'' "K^™ "''?" ™'ili sang bin Tilj liim iiifil ciuig con tISu Icing viiii An Nam . ^in ily cing HonK Cung nuVi sau lji\y tu4i. Vua ciing clio htm nstroi An Nam kliiic llleo giup con, mi trong ban nsircri Sy thl c(i em ba hofing ban, t«n 14 Soc. Lai c6 hai qcian lirn vua sai lam Ibiy daycon. Baiy nhi«u ngirrri Sy chira c6 (Iao;nhirng ma bo-i da sfin long Iror lai, Ibi BiJro ThSy V6r6 lilm phep nVa tOi cho, cuDg ra sire day d6 cho Ihuoc kinh ma sinh nSu long m6 sir dao. On^' Bong Cung sang da va tinh hifo lanh, mau thiiuc kinh va Co Idng men sir dao. Co mot cUu nSy la, 14 d^u khi ^v ngircri it tu6i, chira biet minh c6 y di dtiu mac libng, song le cung sRn long theo Bi'rc Thay tiro Uli, ch^og khoc 16c ch^ng ra d^u nluy cha me chut nilo. Cho n^n k^ ngoai dao quen noi rSng : du Id Bite Thdy cd bua m&i dang the dij . Sau nira, Bi'rc Thiiy cung dem ba miroi hoc trn theo cho dang lip nh.i trircrng bSn Thifin Tru-ffc. 22 .— Vua phai mtm quiui Xidm (lum di nu-6c XiOni . C6n vS phSil rieng vua , khi bfft lo dang no vi ii CO sin lu-ong thiro, thi lai phJi lodiing khac, vi chingcon bi«tcayai nira. QuiVn T;iy Smi nhii-n;; lira bat ngu-cri, n6n phji cir An minh trong lu'.i) Dlra, v4sai kidi do Irong c;ic xirxungquanh clio biatviScra dl6 nio, QnAn do ay dSn (la Tien , (hi gap m(4 doi qua-, Ai«m dang siim sffa di danh quftu TSy Son. 0"a" ricii lirffiif? qiutn .\ii>iii l)nV(, l:'i qufln do Vila \n Nam sai, Ihi lA long tlnnfllfj ofing cIlo xi;m sSc (111 vua Xi6m da sai nilnh danli qufln Tily Sen, va ndi nili^ii Ict'i cho qiiAri do tin thai, bcri viia iii^m c6 iighla fifing vffi vua An Num , mo'i sai niinli di dcinti giiic ma ciru . Cho ni5n nou vua An Nam c6 s3n long hii?p Cling niinh, tbi c^ng d§ lo [i&a cac viSc . (JuAn Xiem iai g6*i nhi^u cua IS qui Irong ma mirng vua. Vua nglie cac dSu 3!y Ihi ohSng v6i tin, m6t sai ngu-ffi I|) cfla ngu-t>i ta mi thOi. Quan Id-n An Nam th«y vAy thi bui3n Itlm , nhirn- mil ching Um gi dang. Song bo-i 6ng Sy dtl du-'a vua Cling quan linh d«n Tra On, & gdn d(5n Sa ll^ng la luy rfft manh ap Cao M6n vti Bdn- Nai vii-a giip t|uan ray Strn d6ng binh di da noi (rinrc n;iy. Vua ni-uy Thai Bljrc, I'x xi'r Qui Nhcrn j'lf^hc tin deti jty, thi vOi vling chay vjio S:'ii Gon ma dem nliicn binli llieo, vi ngiro'i qua xir nAo thl l)i5L cAc biah sT Iheo minh. Va lai c6 nbiSu qufln sSn cr B6ng Nai riji. liity nhi4u t[uaii ffy hi6p lai jam mSt co- quAn don;,' dSi) ISm. Bfliy gicr 6ng Thai Bij-c dem quttn di lim binh Xif!m,vJ cliSc minh sSdang ti-an chSngsai. - Uuiiii Ti'iy SuTl clfliii^ tra -\'ua lai ph'ii i^iai] nan. Khi Sy binh ba vi hinli Ihfiy quftii Xi«m dii hiip lai cilng nh«u vu d.iiig tmng Trii Siitft, lai lap ■ihieu Iny ncr, no ncfi kia.Ouan Tay So'rl di^n nffi,tiii • hiing kip „ghi, nh6- xuoi nnci-,5 ihiian pid Ihi binh thuy si.'q, i,a„ ir,r,i.c ma xung vJio dinb lau Xii.idLi-ldm.Khid(lnq.,anXi6mcbangrad«usff, l;iin nien hi<)ii cung- [\liii cClng vi\ 1,6 ra Idiig pluic tiing' b^ nsoiii; con ci'ic vi<3c f,r! iiir/Vo liji :ii;)c hai clu'ia nliir tlS tli3:y tron^ Ti/'u dmi \vu\ic iiiiy. * '1. — Clii'iii Ti-inh (li.ic (U"i- v;'i rln'U yiVi . Chua nlm Triiili thi ctOc dur liim , l;\m clio c;ic xii' Bang Ngo^i pliai loan lat khon nan qua le . Sir ilao tiii Cting khi^n nan hern nira, vi nlia Trinh ciii cjira da'o mai ; cho nen, nam 1775) cung- la L6 Ciuh [Iirng tam IhtLp luc nien. thi 6ng Ilyaxintfi, la ngircri dong 6ng thanh Bominico, va 6ng Yin- senie, l^ th^y cA, b6n qndc thuSc ve Bia philn bQn Bong, d^u ph^iluanxir tu- vi dao. Namsau.lai c6 mGt Ui^y gicing, [fin la BOminicd Thao, cung ph^i ch^t chem vi dao. Cac sir khon kho b6n daomSc ph&i, vi m;it tien bac dang- no hay \k pb^i bAt be/ daugkia, thi tach^ng k^ dang cho hg't. Nam 1784 cung la C4nh Ilu'ng tii* thApngu nien, cliua Ti'irih phAi binh xt^ii h6 l^m , bo'i khi (ru"d'c me t'lrcru ciing m6 sAc due, nfin da chct y^u khi mdi n6(i ba miro'i lam tu6i. Ong' a'y dS. dat con ddu lung mu-ffi chin tLi6i lam &6ng Cung, dS noi quan lain vua* Nhirng ma khi gSn chS't, thi i\x con d^u I6ng ma dal con vo* mon kia mo-i nfin mirm bdn tu6i liim B6og Cung. Mii. btri chu-a c6 tri khon cung chira lam chi dirccc, Ihi ngu'o'i dat me ong Bong- Cu'.ig 3iy ifin \k\n \A quD'c cong, vil phong qitan Icrokhjic lim ph6 chinh ma tri nu-d'c, cho den khi Ong Being Cung da Icrn I6n. ;;2 :i, -i:ic .luaii cti) Iran. .'Iwing .Imu i.li.i.' iilii Tnjili i«r., Chdf%!ii bSiig long niuoii Aia tiy sSl; ciio riCn 6115 a[y cli^t vira r6i , Ihi cAe quan dfing' lioli cun- nhau nif* lim loan, liiii^ giet quan pho chi'nh; iai du6i vua nhd vk hh quuc codg, ma dut con Mti long lam cluia tri nirdc. Vay 6ng ^y e6 y thir^ny- lv6 da ciru minh, tlii ban nhii^u chirc ttro'c ; nhirng nia nhirng ke ay da sinll 16-ig k\6a ngao I;im. K^ chirc nho thi tnuOn dfing chi'rc cao, niA k^ da dircrc chiTc cao Iai nuidn cho dirtfc chirc cao bffn mra" vi ai ai cang k^ minh c6 coiig trong, nSn ching Hy pb^n tbiro-ng nio lam xirng cong minlt. Nhcrn vi sir Sy, nam 178i, IS, L6 C4nh Hirng tu- tb&p ngu nien, thi nhirng quSn nghich dilng a!y giel nhieu qnan dai thJn; iai d(?t va an cird-p trong cnng de"n cbua Cling ngam de gjgt chiia nfra, 6ng iy it tu4i v4 cbSng cdgan, thi so- hSi ISni, ching bigt diing dep loan, vii chdng bigt linh lam sao, vi c4ng l!ty Icji ngot mS noi cimg quan S,y, thi no c4ng ki6u ngao. Va Iai no ciing tran ra ciio xa cSo Wng, ma * ch^ng khae gi U cird-p. Bo'i viiy sir khOn kho dathiSm ni6t ngiiymot hon. Bay gio' tac quan Iai Ifip mfit phe ma b6 nha Trjnb, vk lap Iai nha L6 14m vua cho xong, chS.ig c6n pbJi dnng cbua nira. va Iai bfii dfln BSng Ngoalco I6„g phucnha NguySn, thi c6 nhii^u kc u-ffc ao mm n*.n NguySn cho du-o-c giiip nhj U\ Kbi Sy ubii Nguy6n,ch4ng con quyCni gi iifra ' quan Tay Sun da cmj-p l«y cic xir niin = Tro lai Ngiiyiiii Anil (,rc1'n siiiii? Xiflrii, Tn:'i dilii |l;'ing NsnAi oliSnp' liie'l cho I,', cilr, vi.;x fiiing Trong llii'! i.- Oug aaf Clunli kOn ,|ua,i Ky Smi ra Ding Xgoai . Khi a'y CO rjuan van kia, len l:i CSng Chiiili, so- iiha Trjnli liim, va c6 y lo miru lam hai nbk Kj. tlii tron vaoBariK' Tronif vcri c)uflaTay Scrn mi giuo ra danh Banh Nsofli cuog IjSt nha Trinh. Ong fl:y quA quyct lieu i5ng Thai Birc c6 sftn long ISy t6n nha Nguyen ma ra danh giac Bang Ngoiii, tbi mlnh se lien rho nha Le cung c4 va dan mSc lira. Ba'y giff 6ng ffy gffi thcr eho cao quan Bang Ngoii dang biet nha Nguyen dang dnn va giup nha Le, lai sai nhieu k^ diSi Ira ngiro-i (a Irong cac xfr cung nhu-lam vay. Qiian Tily Scrn c6 long mnon liiy cac xii- Bang Ngosi da iaii, nghe ong Cong Clilnh bay cho, till vui long. Ay vay ong Thai Bi'rc sai em nh6, I6a la Long iNhm/ng, c6 danh tiling tot tri ISm, va gan dam ; ngiroi liiy ten nha NguySn ma dom nhigii binh si ra Bang Ngoiii. Tnrd-c hut thi gfi-i tlio- kliSp moi nc/i ma dfii nguroi ta rSng- ciNha » Nguyen dS dJlnh dirg-e qujln lay So'n cung dfl la'y « i-,ic xir B4ng Trong yfla rfii; vay lai ra Bang « Ngoai, irifU la c6 y ctrii i4y dftn, vk danh pliat « nhii Trinh vi iira nay li'mi khtfn cho dan ; hai Id « rirn ISy N|,a Le; ha Id vCm xira nha Nguyen lam "cliua tri da xii- Bang Ngoii ma giiip Nha L6, «n6n cung mmln Wy chirc :ly lai nira . .. Cho ne« — Si — nlifrjig Ijinli si' ciim ccV vicl .;lia- liing: Nijimhi Irii'u phic 'iiijldfii, pliril ilirl Trinh, jilu'i U: .— Khi iy, em lliir hai img Tl»ii IJt'rc, lin la Bii-c Uiij-, (hi cii cff err di)i ci'in^ cue xir Ddng Nai va Cao Mi-ti Ui;iy vi anh. V.-iy on;,' Long Nhiro-iig lity Wn nhii Nguyenma dui da (liin JJaiig N^oiii 14in vfty, la nanj I7SC, eiing la LS CSnIi fTirng lir thap Ihitt ni6n, ciing 4 nam liiiili ngii. Khi ddu llii IJy sir Hug ciirig cue xij khiic Dang %uai mail lilm. Vi quan qudn va dan ngcr Ja nlii Nguygn thill, Ihi vui ma rum- irong ihk, chkng phii diinh Iran nio sol. BSy giir ohija Tiinh IhSy IliiCn ha b6 mhih lh6 «y thi nga Ifrng mi IriJn di ; song cung chAng biet An mioh it dau thi da lir vjm . Ong Long .Mwij-ng ra U Cher, thi cung Isly t6n nhi NguySn raa den ohSu L.'- Cdnh iiu-ng vil nhin liTy 14 vua . Vua Sy cun- mSc lira, vi ngcr la nhi Nguygn v4 vui mirng- lai g4 con cho Dug Long Nhuong. _ u CAnh Hung Ja gi4 c4, ma khi bict niinh da mAc lira lh',5 ay, thi xKu Mb ciing lo bu6n cho cMn nSi muon chgt.ma chochau, goi W ChiCn Thfing, len lam vua. ChiSu ThSng ching diira cAi niSn hieu; cho n6n lu- Ay cho d5n khi Gia Long lay dang cA v.', niri/c An Nam, Ihi ciin lAy ten CAnh llu-ng lam nif n liiVU.Kh, ay vua Gia Long con g„i la NouyGu .Aiih . D.-IKi hiing .Vgoiii i.liJi kliJn. Dan uang Ngoai khi biSt mi„h da mAc .iiiiln lay S„u lu-,, ,IAo thi gian lAra . Cac quan ohia lam nliieii pl]c m;'l l/irii lorill vk daiih ijiljVn TAy Sfrii; song da iniigii (lud, vi tjiuln ^y dfi chifjiii tity cac kho, cdc fh^nh, cac ddn, cfing- chiom h£ft moi str , n6n ch^ng- ai lam gi dang. C4c pho ity la^thdm khfi'n cho d^n ; vi chirng qui\a T;Yy Scrn thilnK Ngofii ' cimg hai nijli em sir.il ra a}niu dia bU ItiiiSn ciing nhaii ISm, vi ai ai ciing niufl'n I«(y phSil nhi«u. Va Inj, Any- ninh BSo Vircrng thiJy ani) rla lity y riSng ma l„fln xir tir nhUu ([iiarl Ici-n, ma chSijg ban cllSu gi cfi.ig minii, tlii IjiSt la anh kl.inli (16 ini.ih, v,'i c6 y ^.jfr lity ciio tjiio-n vhip, diing di cl.n ,„ii,|, |;,m chiia lii cac xir Bang Nf^oai. J.-liuanliemiliinligiifccung niian; sau liii lam lioa mi, Hin mm An Sam ra lam ba jiliitn , dio ml,t ngaoi mrtt pl„in . Bm fto 6ns- Binh Biic Virmig hi6p vai Dire Ong 14 anh Ihir hai , 6- Irong fidng .\ai , ma danh giao ™ng ong Thai Bu-c. Yay hai anh em vly (hanh Qui Mio-n, d&ah efmg anh cA da lau ISra , song Chang bSnnao dSag, chSng bgn njo Ihna. Ba anh em lam hai nhau va lam hai cA vii thiSn ha Nam sau, la nam 1 787 , la L« CAnh llirna' t* Ihap bat men, cing la nan, Dinh vi, ong Binh BAo Vu-o-ngnghe dAn Bang NgoSi Ijm loan Ihat ma auoi cac (p,an niioh da rtat, Ihi ba anh em giao Wa cung „hau, ma ,hia c4 nu-, llii My Oiig Sy si! lii'n cho lliii tlidiih An Nam dan;^ i]hi> th^ ajy. — 114 Vila Pllalarigsa, la Luy tliii' mu-(>i sdu, Llii cAiig- t6 ra long Uiiro'iig hffn nfra, vA th^t dai Ong Bong Cung each (rgng th^ cho xi'rng dung bSc con vua. Oug S[y cvin^ nhCrng iigircri An Nam & Irong nirt/c Phalaiigsa_ bao Uu, tlii vua lieu cho cAch r()ng r^i : ma bc/i ong ly cung nhirng ngir*i An Nam ciidog thiiijo tiSng I'ha- langsa,' ma lai Etirc Th^y V6r6 que'i Iru Irong Nha Iciro'ng Mission$-Etrangeres , h'l nhji sai cac Ihjty c-k sang giAag dao trong cac nird'c chira c6 dao, ii^n cung rlio 6ng (Jung Cung tri'i li'ong nlia Hv cho tien , 2. — T6' giao . Vay khi da biin di baa lai eac vice da iau ngay doaii, den ngiy 28 tliang Novembre, nam 1787, la L6 Cinh lltrng lur thip bat niSn, ciing li nam Binh vi, thi mdi lap ttr giao voi nhau. Vua Phalangsa thi giao bu6c minh Ihi nSy. « Bidilhie i. — Vua f'haiaugsa va vua nu-dc « An Nam giao nghia ri6ng vffi nhau cho danggin « giit ving h6 nhau ; nSn (ir nily vi sau hoae vua II An N'am ph4i sir gi khSii kho, hay la phii quiln ■I giac nao lam "guy, hay 1,^ phii ntro'e niio loan " ddiili, Ihi vua Phalangsa se ra sire ciru giiip. n Cung mill 16 4y, hoSo ma Phalangsa pbiii sit gi '1 khCii kill), hay hi phAi nu-OT nJio toan ddoh, Ihi — on — " vuH An Nam ciing se l^iii hct sire m;t ci'ru giup, u fi/i'/^ //?;r ^. — Vua Phalangsa Ijuoc rninh plii^i « cliiii hai mu-ffi chiec lau (rfin,cti'i lihi gi^i vaquiln (( h'nl) dS ma gii'ip vua An Nam; mil nliu'n^luu cliy « thi se ftdng: Iffn he, tiiy y vua An Nam. II Dim Me 3. — ^a lai vua Ijuftc mlnh sai bSy CO- quan Phalangsa sang nird-c An Nam cho dang (t giiip vua nird'c a'y. « Bi(?u thi'r 4.— Sau nira, vua Phalangsa buoc « minh sai nhfrng tau vii nhirng quan h'oh Sy di, « tii qua bSn IbSng thi sg go-i mi)t tram van <\&ag « bac rail giiip cho vua An Nam. Song ni'ra phin « Ihi se gW that hae ; v4 ni'ra phSn khac thi se °(Vi « bSng diem sinh, siing Id-n, siing tay, giri/m dao « ciing oic g\8ag Idu giai thJ iy. « Bieu tfii'r 5. — Nhfrng tau Phalangsa ghe vac "cu-a nao, vi binh st Phalangsa len dat An Nam « roi, mJ vua mu«n dung him sao, va sai di danh "giac dau, Ihi quan Phalangsa pbSi virng cA, nlitr II thi vua An Nam la vua roiuh veiy. » C6n vua An Nam thi giao buflc minh nhirng de'u sau ndy : « Dim Me j. - Bao gid da dep dtro-c giac cho " nn-d-c An Nam binh y^n, chSng cOm giac gia aira, « Ihi vua An Nam buoc minh sSm sfra clio- gS cfing "Ciic d6 khiic ma dong mircri bfin chigc Ika cho « vua Phalangsa ; raa quan sir vua Phalangsa s«xin "asuaykbi nao, thi vua Phalangsa se sai mOt dm " quiln riengjap pha trong nird-o An Nam, di mi « 4P don cdc M cho dang dong mirdi bOn rhiSo •"tiufty. — 66 - thii'iilhii i'.— Vila I'li.-ihuifivii niiirtn Mii iri.il (. qiiiill rii~:ng Iron^ cu'a ilfio vil niri/c An Nam, clii, .1 diing coi vieo nbfi-ng lull Phiilangstt sang I)ij6n '< biin !*6n ft'y, thi vuii An Nam sii rlio nliir \\v,\ << (juen cdc niro'o ii'^n Tay; mi cic quan ^y niiifl'n « mua bao nhifiu g5 hay bi d6 nSo kluic, cung IliuO '< bao nliifiu ligiro"! An tVam cho dircfc d6ng^t^,a If/n (( be mac y rainh, tbi vua All Nam cting se cbophen '< liSu cdc viiic ^y, chdng dircrc can gian Cilch nao. « Bikt thit ha S. — Vii iai quan Pbalangsa /> « Irong niru*e An Nam , miiun mua g5 chfl nao mi '< ddng (till cung dircrc. " Biiii thu' 4. — Vua An Nam cuns cAc quan II trien bSng long nhirorag Iai cho vua Phaiangsa, . gieag hay 14 nhirng viSc khdc thi tfy trong " nhirng dat vua An Nam da nhu-crng cho, (hi vua » An Nam se liOu giup cho du-ffc bSy nhieu ngu-ffi n va bafy nhieu d6 Sy, v6 se lo liCu cho lihAi quln « giiic khu.fy kh6a ngfin Mr. Song le vua Phalangsa " sS Iri cSng cho k4 giup viCc, cilng tri liiln mua 1' cac id dung liiy nghi. — (;7 — . Ilii'll. tllll- a. — lliiiir; llllli-ngnKUiVi ljr')M Ijllft'c " c'lii'ing ciliu Is lai Irons '"'i niru'cAn Nam nliirtVnK " lai oho nird-c I'halanssa, ma niutfn di \hm whkli " iioi khAc, III) Vila I'lialangsu s(- i)4og lf/«g cho " ili-n *)■• Clio nun hoilonci phiii (16 lai ruijng « niro-ng' viro-n lircrc hay la oi'ia gi khao tM Sy, thi « vua Phalangsa se b6i Iturij-ng cho IthAi Jhiat. C6n " v^ phSn riSiig ki sSii idng ts lai mi thnOc v& u nird-c I'halangsa, Ihi cltrcrc ci'r caathoi phiSp v4 « eac le liiat nhu- khi trird-c; vi chirng vua I'ha- " langsa chSng c6 d6i Mu gi Irong nbu-ng thoi « pbep iigu-6-i la. Vay neii sau 11%, phii luan xfr (iclen gi. hay ij ngircri ctSt 4y c6 vific Idellciiogi, o thi secirluatphep An Nam ma cloiin xet vS luSn « XII- cac cl^n 3fy , Va lai ai muO'n gifr dao uao Ihi « mac y ai . 'u. Ngiro-i ta thSy t6 tu-crng tiu da sang do, (hi ngd cic dcu lhi«n ha d(5n la Ihat ck. . — \'uii ^filly^■ll Anil iiii'rilj; liii DrV^ Tlii'iy Vn-i'i liinij; Ihl li-u- vi' l)i!ii" .N.-ii . Vila diLsang UPn Xiiini cuii^' cii va nliii, [iliir lofi da niii tiird-c nSy. 6' do ngiriW phSHihAn khil Mm vl nhir phSi giam lAng, cliing dSng di dilu sot, ciiDg CO (jufln do rlnh in6 imli. V^y viia ngln; til] Bi'ro Tbliy da li6u ciic viCc II16 iiJo, llii ttSc, ra khii niTffe Xi6m . liao nliieu ngircri An N-uii iV nirt'rc Sy tiing di Iheo vua. Khi vua dSn Cfra Dai trong BSng Nai, thi lirih co- gap cliigc tixu kfii vua Tliiii Biro (r Qui Nlicrn day deni Iho' chio cm, la Triing Binli Vircmg, b trong B(5ng Nai. f^. — Vua IkIL liiii ijuaii 'lay .Son . Chiia (All Sy clljng iigo- vua An Nam crgaij llie Sy, nto cliSng c6 y tir gifi- IJiu li bao nliiSu . Vua bat dilng I4u, vi giejl hgt quan ijiian it trong *y. Trong c4c d6 bSt dang, Ihi c6 Iho- ong Tliii Biirc g« mil bio em, la Trung Binh Vtrffng, pbii chem ang Bio Tham cho chong ; ma ong Thdi DAo Tham a'y 14 quan dai thiin c6 danh tiisng li-ongci va niro-c, vi ritt kho n ngoan, cung coi cSc ccrdfji ong Trung Binh Tiwng, vi giijp nhil5u deu lim . Song lo b*i dS bj cAo d«u nang, cho ucn ong Tli.li Dii-o h« nghi cho ong a;y ma c6 y giot di . Ong iiy a') thin thS va quftn I'inli piiuo 6iig «v lim, n6n ong Thii Dfro cliing dim bSt Wi, if, Urmg, ini)l co y liiio cm (ftili l.'nji v,ly ,.||,, |<(„ vi(_S' ma l\n)i . 1'- — Vim l;J,ii v;'| jii,,,, ^ Vna Nguygn Anil thSy ihc ,ty ihi „„>„„ |s,„ cuns vol vSiig gcfi cho6iis,'{y,vingrrrA„.:v( Mng oris Sy bict 16 aog- Binh Virfrn^' co y gifit minh tlii se b6 ray Sffii vS se d6 datig 6ng «y theo snip minh. Song »u,-> da Urn, vi clurng tfi.an Bio Tham co y laii ngiiy vo-i ong Tifing Dinh Virffng cho dang Jam vua trong Eifing Nai. Nho-n vi sff ly chSiig uhfrng IS chSng chin phuc vua Nguyen Anhjiai deiii qiiiin den dfiuh Idii xuSt Id ba y; cho o6n vua phSi thua mil het nioi sir va phiii Iran kiein ncri An minh . BS-i vSy khi Birc Thiiy Ver6 dem tau TAy dgn Ihi chSng gap vua. C6n ong Uo Tham khi da tlanh vua v6\, Ihi lai dem cjuln danh ong Trung Binh Yu-crag; ong iiiy cfing phii Ihua, thi tra'n vi5 Quj N'hcrn, xin anh la flng Thai Birc ciru ; song Chang kip, vi Trung Binli Viro-ng d«n Qui Nhffn, quamotthiing phSi bjnh nang ma chft. 10. — Vua ihjng llic lai il iiliii'ii. Vila NguySn Anh Sn minh mot hai Ihilng doaii, Ihi sai k4 cao rao rftng : o tau Tiy den giiip Ihi nhicu 14m,cungdadengfl'n.)> !)ui vay co uhi^u ngircfi tim 'Jang mJ giyp vuii^ vi tin thftl c6 nhi^u ten den giijp, "ii b^ aha vua cflcig se d4c the. Nhon vi sir a'y vua ._ 7't — lai ra mat ciing lap luy "h6 giiii Cfra Uai . (luan l!4b Tham ligho tiiSng c;ic ISii Tily di'n Ih'i Cling scr; lai nghe tin vua b trong Ifiy i)li6, thi (tt'n v*j cllo dang bSt Ichi iJu Tily cllira don . B4y giff quSn giiip vua bSn nam ba nuii si'irig, thi quan B^o Tham ngcr 1^ vua d3 en khi giai bfin Tay rdi , n6n chang dani dAnh , lai ti'O'ii vl . Khi ity ng'ii vua CO sai quSn theo bilt quAn giac thi dS lAm ; song b5i CO it Ihufi'c sung va it dan mjt bilu tiii vua chi ra s'irc giiTj vi chAng biet sau sg ra th^ nao. Vua khon kheo cung- qui quyt)t l^m ; ngircri gi4 CO lohg thu-ffngquan giac va b^oqufin minh rSng: " Quan giac J^y la qufln nguy mac long cung la d4n ta ph4i thu-crng. » — Ngu-ffi ta nghe noilamvily, thikhcD CO nhcndirclamcung hay thiTcrng ngircri la. Bo-i viy thien ha cangphuc lion nfra. Vuaciiy the ring; it ISu se dang linh tiei'p b^nTAy sang, Ihi se cir viae danh vol ong Bio Tham. Ilai bSn dAnh nhieu irAnmachingaidanghayla thua. Hong khi ongBAo Tham nghe tin tau Tiiy da dgn gdn, Ihichlng dam (T trong Being Nai nira . Nen dii, trdn sang iij- Ba Bao (Ba Thic ) cr nu-i>o Cao M6n, vi ii ugMa rieng vo'i quan Oc Nha S(5tlim nhir chiia cai tn x& Sy. Vi khilOTcrc hai oug dagiao vo'i nhau oho diro-o giiip nbau, d^ cho sau m()t dug lam vua Bong Nai rniit oiig liim vua Cao Men. II -Ong riao Tliiirii ll,u:i t;i la liaii.i; ,liin , VaykhiftngTi-iingBinh Vu-o'ngchSt r6i, va ang BaoTham trfin sang bSn Cao MSn r6i, thi ching 7:; c.'jri giSc li.io Ircjiiij mi,1ri rfy clianp: tr,i vfi'i vun nirii . Nho-ii vi SIT tfy vua lai vao, Ihatih Sai Gftn ; I4n (Vy !J liin Ibii-Mn. Vua lai iiy dang c4 xu- Dfing Nai va .\ir Tani Gianu' cung Ua Ti«n nCra, vi r(u«n giSc ila ti'd'n di r6i,,m4 tliiSn lia tlii sRn ling- pliuc viia %uySn Anil. Qua mot it ng.iy, vua tliAu cao Ijinli si ma dem sang l)Sn Cao Men cho dircrc diinii aiig Bio Tliam va ang Oc i\'h4 Sot. Klii dilu, llii gi^p triln riSng vcJi quiln Cao MSu mk diro-c trfln, lai quan 6c Niia Sot bi tii- trtu. Ben sau lai giap IrsLn vdi ong BAo Tham ; vira giiip trSn rfii tlii qujin Cao M6n lien ti-oa di het ; uin ong BAo Tliam phU fhua ma xuflns tau trSn di. 6ng Sy 06 y theo racli ma va bi^n ; doan thi ^n minh trong cao cfii xung quanh iiay 14 ra ngoai Hue. CliSng hay Ong Sy la racii, chSng kh6i bao lilu, pbii lay qu^o vua bSt dang, Ong Sy niang gong ma clilu hing, lai den xin phuc t.()i vo*i vua. 12- - Ong liao Tjiam pljai siV tiV. Vua bigt t6 lu-crng ong Sy kb6n ngoan, thi da tha mpi t6i cimg Ir4 oac chirc lai cho. Nhirng ma qua It lau, ong Sy cii' tinb nghich ma foan lam "guy lai, thi vua Iruygn cbem di. Ong Bio Tham iSy doo'dfr cung da lam nhifiu d^u liao ngirtrc lira. Kbi Inrdc da bSt dang bao nbiSu quan vua thi chem di bfn. Ong iy chSng xem ngircfi la la (.j, d8n d6i 4 dfr tern vdi ki than tlnoh vd-i iniuh nira. C6 mot Uii me 6ng«y khuyiu b4o .V;r ;.;/. 7 — Id — lurt sir bao ngirm-, tlii otig fy f:\An va nllir-c nlluc mo nhi^u deu ; lai nil girtrm ra ma de rkng : n Nou ma CO hai me thi me n^y pb4i chd't ti'rcthi.' — Vda iuan d^g ^y phai ehet chem, tlii cii^ng ai lliircrng life. 13 — Out Tliiiv V(*r('i liem fiui vao cua Dt'mg Nai. Ben nam 1789, IS LS Ckah llirng npu Ihftp niSn Cling Ik nam Ky dau , thi lau (riin Imi dira dug t)6ng Cung vt^ cung Dire Tliliy \&w mrri den ghe vao cu-a LSp B6ng Nai. Ba'y giir viia miing ro- th^ nao, thi chSng c6 le gi mi noi cho xiet. Vi da'ii chAog dang nhiSu tau v,i nhiSu binh si y nhir vna da Irong va vua Pfaalangsa da giao mac long, song dang thJy con v(i bSng yia vd sir. Qua m6t il ngiy , hai chiSc (iui riSng Birc Thity V(»r6 da s4m bSn nu-acThiSo Trir*.- cung v,1o cQ-a binh yen nira. V4y vua dang nhilu biu vj nhii5u quan lihon ngoan giiip mirih ma cir vi«c danh giac cho xoDg. Trong cac quan Irong lAu Ihi cd nhi'l^u 6ng CO danh bSng lim, nbirong Disol ( Dayot) IS quan chanh qnin d«c cai 14„ Sy. Ben sau ngu-di giup diroc nhi^u viOc trongn u-f)c An Nam , cung chSng tr,r v« hi,, 'Ciy. Ngiroi lini quan Chu-irag Ihfiy tron- nu-oc An Nam. Lai cd 6ng chua lAu Long vA nhhiu ong lihic nira. Vua mdng Wr ISm, ouug sai eac qnan di nr^n c4ch rong ,h6. Lai viet thcr cich l!ch s,rmMdio-n vua hala„gsa,vidaodyli,>uchomlnh du-,rc .d,c.l4mvAy.l>o„g,h„ay,birSnff;„Chdngbiel iiiy lo-i nSo niit iilt nglna clio vua I'lialangsa ..." I,ai ncfi kllac rSng: « Dfi td vi c1]<^h^ y nllir lf>i da giao khi d^u, Ibi SIT ^y ch^ng tai vua Phalailfzsa. ■> — Vua ni^n^ l^m vAy thi phdi 16; vi chirn^ chSnt; nhfrng da dang ba chioc fan va nhii^u quan quAn khoa ngoan, mil lai cac d6 IS qui trong, va nhirng ti^n bac vua Phalangsa f^^i, tbi da den ncri. Cho ni^n vua dang nhfrng ti^n bac Hy mil tnua cung stim sira fan khac, v;\ don cac d6 cho dang danh giac. Tb^t tir ^y v^ sau vua mot ng^y mot manh ; con quan giac rndt ngay mot phii kinh scr, v4 ching dam vAo B6ng Nai ma tri^u vua nfl-a. Va lai khi Sy cfing CO nhii^u tin buon bSn Tfty sang B6ng Nai inabuon ban; boi vi dStfioDg Nai thi t6't ISni, hay sinh ra nhirng liia, bong, cau, dirtrng cat, hi lieu, gu-ng, sap, ta, ga, Icrn, hoa qui, sang g3 rstt b^n mi dong lau, va nhirng giong khdc Ih^ S.y. Cho [i6n nhirng tau Sy chcr dem nhii'ng khi giai, Ihuoc Sling vi cac d6 binh khi dk ban cho vua mk mua cac d6 th6 sAn, thi Icri cho vua ISm. Nsu-ori lai cho mSy lii bufln ity sang Macao va Manila cho dang mua tau, vA IJy ten vua mil mdi cac liii hu'^n b6n Sy sang buon ban bSn B6ng Nai nira. 14. — Ong Quails Trung lini lliiiy thuijc lay lam lliuoc cho Vr>- . Khi Sy vgr ci vua Quang Trung o- tai Ilu« ph^i biuh nSng lim. lii «y la vcr c4, vi dng Quang ■ 7K — Trim); da \liy Irircj-.; Iii";i. Sons cIlAnji ■.•oi lioi,n- h4u, vl da dSt vcr thir liai, li con vua L& C4rih Hirng, IJnj hoa-i^ hJu. Viy bjnh thi mOt ngiy mat naog, ma c4c thity thuSo dS chay r6i, v4 d6n (ieng rclng: thui^c nio cung ch^ng lam gi; c6 thunc tSy fhi mffi chfra dang ma thi'ji. Ong Quang Trung ySu ba Hy )^m,thi truydn dav phSi tim Ibdy tbu6c nt^o frong cac 6ng quen sang gi^ng dao cho dang lam Ibufic cho ba ^y , Khi S.y cac dng Tay cr troni: nirt/c An Nam da ph^i (r^n An ; v4 ijuSn T4y Scrn nghe lau Tfty da sang giiip vua N'guySn Anh, thi sinh long ghet nhfl-ng ngiTOT Tiy lim, ciiog ra nhir dm dao. Song 6iig Quang Trung c4y mfll ong kia c6 dao tim cho dang dug T4y. Ngu-6-i b6n dao Sy da quen biel mijt flng kia, t«n 14 Phanxico Vira, c6 lieng biet lam tbudc, thi sin ra mat voi vua tai Hue. Khi d4u 6ng 4y In Wm vi da biet tinh ong Quang Trung th^ nao, nSu chiog chlu ra mat, Ibi e vua ei4n ma Ih6m b4t dao; nhu-crc bSng cu ra mat va lam thu«c cho bi 4y ohSng dang, thi khb 16ng dang kh4c. BSi do cho nto ong 4y suy di nghi lai, cun^- ban cac V1.5C Sy vd-i Birc Th4y Gioang (Mgr de Veren), m4 phu mo. so- troug lay B C T, md^i ra mat v« vua. Vua tb«t da. 6ng 4y cich Ijch su": song khi ■ ngu-OT loan 14m thu3c, thi c4c quan sinh nghi ra, ma rang: « Ong Sy i;, ngoai qu«c thi kbo tin ISm, f" "'" ""* ''<"'B cho a„. jy |j„ t|,„(-e. „ Bang kh. c4o quan dung d4„g ban di bin lai thi Sy, thi b4 4ychct.Chon«n vua giau ma iruy.5„ do doi.g — 7!J — ^oiis c5c (lUHi) vi chftns' «l)o on^-- liy \hm thuf^c. 6(ig ffy Hii imVug vCf hut, inti^- htit sire; vi kliAiig i^iii tliiioc clio hk iXy, m;'i ehSn^ ai triicli minh dan^; lai nhu* daii^^ khdc, I;i On,^ Quang Tnirig* eii I6ng- vi n^, tlii (1^ cac b^n dao bSing an. VAy 6iig Oi'aijg Trun^ cSm 6ng .^y iui, ma sai sang Macao mcri cau Ifii I>ii6n b6ii Tfty sang- biiSn ban b6n An .\ani, cimg dem sinh diem, (hut; ai cung- phiii str 06; ma kA giau thi cjing pliAi lo str hern nira. Quj'id Hy an cirffp cCing phu phach moi sir 14m v$y nSn thiSn ha diii kbit lAm . c llj . — Vua -Nguyln Auh nho- ciic (|IK1I1 Tay Ljiilp niii lianli Vila NguySn \nh cai tri sir B6ng Nai, xij- Ba Thlc va Cao M^n mc dang. Cho ii6n ai ai cung khen vua 14 ogiiifi l6t Iri vii khfln ugoaalSm. VS lai, vua chjng nglll ySn bao gicr; khi thi dffe suilt cac thg", khi thi di biSn cac kho; lioac coi tap binh hay la dip iiiy. Ngircri oflng kheo bay dat nhiSa de'u khon ngoan, lai thircrag tri sang da ciing chfim hochaoli; nen d^u ngirffi ph4i kh£(n kho lir thuof hi, nhirng chay dang no nio kia, ching mSy khi dircrc ng6i mot ncfi cho j6d, nfin chSri" kip hoc h4nh l;i bao ii!)ieu, song cung hay chu* ISm. Khi nao IliSy ^u' gi la, lien cham hoc cho hiJu. Vfin vua chSng bi?t chfl- ben Tfty, nSn phSi cay c4ci ta naiig viae quaii qua. » 19 . — Vua tliliili li'Aii iliuy lai cia \iV Qui Nlioii. iN'iim 1791, la L6 C4nh llirng ngu Ihiip nhl into cung 14 nam Tftn hffi, khi vua don du-o-e uI,i£m) lau chiSn, nbiiSu khigiai, va In b6 thanh Sai G6n cho virng the doau, thi ddc long di.tim quftii giao ring deni quan quln ra khoi era Up, lA <;u-a Sai Goii, mil keo ra Qui Nhon. Khi «y ang Thai Diro chSng bS nghi dfa gi; nhiing ngo- mInh dang bSng ySn vO sir; lai di san .va him, mh bao nl;i6u lau Cig tLy thi da hop trong c(ra Cho' Gia giln Qui Nhcrn het thiy . yay liu Ong Dade cai Ihi di trircTc, ma NguvSn Anh c,,„g cac liu Ihi di sau each xa mfit trrfog canh ding. Ong J)ade vko mOt minh ma b;^„ sung d4nh cac lau qumi gi,ic . Quiln giiic Ihity I4u TDy — n;i -- Ihi sir lira liim; sony I'iing ra sue hiin Irrt, mi liliong mfli n;io liSn nh.lni h6l. 6ng llado vhii ciro iihhm khi niru-c rung, nfln lau oiig Hy phSi mfto can ching di Jircro nfra. Vfty phii diing^nhu-ng khAu suiig 6' (rtrd'c mui tka mh liSn thi cang kb6 ISni, song cung dinlj, va quiln giac da ph4i chSl nliieu; c6d quiln ong Sy Ihi bftng an v6 sir. ^0 . — Vaa dSt ghe ehieii ciia quuii Tay So-n . Qua mot it lilu, Ihi vua ciing cac fau khiic m&[ vao ctt-a ma d4nh; qudn giac phSi thua tranc^ thi. Nhtt-ng kS bi tfr tran Ihi uhiSu, cdn k& khac thi trtfa di e4, Khi dSu vua thSiy minh dircrc trSn lam vSy thi mirng qud, ma truygn d6't cac tiiu qufln giac. BSiy giof c6 m6t tau Ida vj mOt kho d^y tiS'o, ciin hai kho khac dSy d6 dac quSn do, thi vua truyfa dat ba kho Sy di, cho quan giac chingco n dung dang nira. Nhirng ma khi vua thliy lu-a phdt 16n chay bSy nhi^u tau Ihi tieo ISm , lai tiuy^n ra sire chu-a lura di; nio con gifr 1% dirffc nam cliiec tau tra,D Wii, hai mirori chi& nh6, va btfn mircri thuySn nh6. Yua cijng Mm m8t Ma nfra, 14 lihi 6ng Thdi Bijrc di khdi nhir da ndi trird-c, mi quaa quan kinh khiep, vl da thua, Ihi vua ph.-ii Ihira dip ma vay thirnh Qui Nho'n va bit cac xiir xung quanh nira. Nhu-ng mi vua ngai vi it quan chjng dam Ito vay Qui Nhffn, m6t dem binh kho-i hoan mi thai. Vua dang baiy nhi«u tin quin giac vi nhii-ngda khac ma rjem v4 Bdng Nai, thi lay h'lm vui mdng ISm. — 8i - . ^1 — yu.'iiif; IVuirf; i'lin sun gi^ip Tliiii [)riT ma cliang l*i[j. Klii (fiTiK an^ Tliiii Dire kllinh di; vua Ngiiyfn Anil, mi\ bay gicr phii thua Irun va mSIt hiH ghe chienlam vay, tbixto hA giln dfrquile, chSngc6n trOng danh thuy iiira , vi da nicft hSt tau h^t ghe r6i, chi con chin chiS'c ghefr, ong Nguy§n Anh chclng truyin d6l, vi iibao r^ng: " B^ lianh cho ong Hoang de dung di dao chcri tr6n mStnirtrc.)) — OogQuang Trung khi nghe anh minb da ph&i Ihiia lam \ky, Ibigian bAy gan; lai sff e 6ng NguySn Anh lai radanh minh, nfin hop binh si lai va sdm sera cac tau cac ghe cho dang ciru giiip anh. Lai mu^n giuc long binh si, thi da ra thircrng du nhSc lai cac vlSc cS th^ minh lam, va nhu-ng tran da dircrc xira nay; lai thSm nhirng Icri khinh di ong NguySn Anh rSng:« Danh Chung (tenNguySn Anh khic6n nho,) " USa kn minh no"! no nffi kia, va c^u nhirng » Tay Dircrng nho-n den curn giiip. D4u danh (1 Chung, dSu c4c Tay Dirarig nho-n, thi cung « chSng lam chi dircrc, vi chfing c6 gan dSni cung II chSng hay nghS vo; cho- kha dam long so- lanV II chi».— Ngiro-i noi nhiSu d^u khac ki«u cang lira vly, song ching kip lo lieu vi6o gi; vi Quang Trung ra6 tfru s4o ISm, ching ra hu- thin, nhfrng buSn ha qui 18 hay 14 hoAng hSt cufing (Am ni4 cliiit khi nidi boh mu-cri lam luii. •2-2 . — (''lull TIliTlll nl^i quu-ii Ifi WtTljf jSpojii . Quang Trung cd nlii^u con trai; song }6\i hai Jii-a hffn, 14 hoiing Trie'p vS hoAng Thung . Dilu hai ngircri Sy cM tri tu6i , tlii ciing di: cA hai cho ntfi quySo thay vi minh ; nhirngmacd mdt ong hoang Triep la'y Mn vua goi h'l CAnh Thinh . Vtiy bcri C4nh Tbinh va hoang Thiing con trS tu6i, thi moi su- mac cic quan Iri^u. Cac quan chSng c6 long vdi hai tr4 4y la bao nliiSu ; inOt c6 y tim ich riSng minh ma thai . H8 ai co quyS'n the hen thi ttt I8.p ki lihac va ehicni ISy qnyfo phep c4 mi cai tri. Nhcrn vi su- iy chdng nhirng 14 chSng ai lo sir ciru gWp ong Thai Birc, ma lai cac quan bU thuftn vai nhau, chJng con phep tSc thir tir trong cac xii- Bang Ngoai. Cac quan nh6 va quAn linh mufl'n lam sao thi lim; cho nta din su- Bang Ngo4i m6t ngay mot thSm lihfln kho. 23. _ Bii-c Ttiily Viiro cWng lliiin llii. — die quan ganli g5. Bu-c ThSy V«r6 & ti-ong B6ng Nai thi dang bAng ygn v6 sir, vi vua d«u y6u tdn Isinh v4 dat lam quan dai Ihin ; lai cSp cho hai tram binh ri«ng. Khi vua chSng rti danh giac, thi chSng m!Jy ngiy mi chSng den tham ngu-cri, Bii-c ThSy lai di chilu vua hSng ngay; vua foan lieu sir gi Ihi bin vd-i "gircfi, cung theo y ngirffi moi b^. Nhon vi sir ffy ai ai cOng kinh ngu-ori; din sir tlii yen men nga-ori — SB - vi (IS liL-ii nliit'ii viee ck Ihi^ clio thiL^ii ha (lung un cir lac nghi^p;lai nhi^uquai: iiuyl^n phili Juiln xu- lii- ma Birc Thiiy .\in (Jirirc vua Iha. Cac bin dao till dali^ phep rnn^ ma giir dao. Diu vay mac Ion;?, iigiro-i ciing phii sir kliSn kho, vi cac quan Iha'y vua tin ngiriji each ri6n" Ihi gh(5t cdng bay nhit'u mirii ma n6i gijm b4 va. Lai CO iihiia cjuan gh("t sir dao, n6n khi llift'y vua phii ong Bong Cung cho Birc Tlidy coi sdc day dS, tlii cing gliet lio-n nira, ma i-ling: ((Ngiro-i la ngoai .< qiuSc, va lam thiy dao, day ong Bong Cung Ihi « lAm sao cho phAi. » Cde quan niji lam vay vi so- c ong B(5ng Cuog trcr lai cblu dao . Cac quan lo v§ dang civ thi Cling CO le , 24. — Bong CilHg im) str dao. Vi Bang Cniig cr m6l nha, va ngiSi an mul ban vo-i Birc ThSy thi da quen noi vi6c dao, vi dpo kinh xem 15 hSng ngSy. fiirc ThSy biot y vua vii ciic quan chSng mu8'n cho B6ng Cung theo dao Ihi chSng dam day d3 IS dao cdch ti tiro-ng. Dii-c TbSy lira 15 sSm ISm, vi ngu-oi ban ngily mSc nhiSu viec vo-i cac quan, n«n ong Bong Cung xin ngircri danh thirc minh cho du-ijc .\em 15 httn"- Bgiy. noac c(i khi nao Bij-c Thfty chSng danh tbu-c° thi ngu-o-i ra d,1u ph.'m nan nan ni Birc Th^y. — Ht ~ o;,. _ DiiT Tliiiy piiaj cf'ir. f[ii;iii glit-l, vj'i cju) n'tiin f!nv^ van. Khia'ycoqiian Itrn kia,t6n ]k flnfr Cii4m,f.l»»^r dJiu (hi fibet dao, nia hiYi clfi noi lo dao vtri Birc Thfly nhieii I^n, thi quyet trfi- lai cliki dao. Tir ay v& sau ng'ircri ra ngoan dao ; n6n c^c qiian kliuc mdt ngay mot thfim ghet Dire Th^y . Vciy CO miro'i chin 6ng l^m so" tj£u mri cao Bi'rc Thdy nhi^Li d^u ; cnng; xin vua dLrng cho ngircri lam thay day ong Bong Cunj^ nira. Vua th^y d^u iy thi giaii qua, ciing Iracli cac quan nang Icri; lai CO y giA'u chkng cho Birc Th^y bict sir %. Bvcc Th% nghe biet cae viec, ihi tA.u r^j?; « Vua dS y6 « biet xira nay, t6i h6't 16ng giiip vi6c nha nirdc: « ma r^y cac quan c6 I5ng ghet lam vdy, Ihi xin KtLT cac chirc vua da ban cho toi, va d6 t6i lo «mc)t vi6c coi soc b6n d:ao m^ thfii.wVua tht^y ngiTcri biet moi sir, Ibi ra d^u phii^n mugo, cung cho ngu'cri xem so" cac quan da cUng ; lai cho nguro"! biet minh c6 y phat cac quan fly th^ nao, "26 . — Dire ThiSy \hf long bao duong voi 1(5 tliii ghet minh . Biic Thsly uai xin vua tha mgi s\r cho c;ic quan cho y6n vi6c; lai bo-i c6 nhi^u vi6i: khdc cac quan cuns ghen tu-ffng, nen ngira'i quy6't b6 nirffc An Nam m& v6 b^n Macao. Vua da don f,^u dtra ngurori dl, song khi da hong xu^lng tau thi vua h6i tarn lai, cdni lai ch4ng cho Irdy di. — V.'^'n lit d^u chi cu6i vua chi mot long vdi Dire Thdv — 8S — chSng d.5i bao sior; lai cAng qiion ngiroi thi cans phuc, vii fo ra lang ySu men tin cily ngirf/i . Pi'rc Thiy thiy sir lam v4y IM nan ni ISm, vi c6 y cho anlonjimoi ngirdi, chtrai ghot. va bSt net lam chi; n«n xin nai vua Iha sir day ong Dong Cung, lai ngircfi ch4ng cl! ch4u vua nira. Vua den tham hay li mm ngu-wi each riSng thi mffi den vcji vua. Cac quan cing ra sire lam mS't long ngirffi thi vua cang c6 long vi ni, nang den tham ban viec nn viec kia vol ngiroi. •11 . ~ Boiift Cung clii It) su- diio . Ong Bdng Cung ohing con it mfll nha ciing Dire Thty, thi ckag ra dSu nhd ngu-oi hon nfra, va nang den Ihamvi^ng. Khi 4y nidi nfin mu-cji ba bay la mu-6-i bdn tu6i va da khon Ifini ; ma b&i da biSt 16 cac quan ching bSng long cho 6' vd-i Birc ThSy, vi so- ngu-cri ti* lai ehiu dao, thi caog ra sire den tham Birc Thdy each kin d4o; lai ebon nhfrng diy la eo dao mh Ma ha cho d5 .\em |g, doe kinh v4 xem sach dao. Ngu-cri cung 16 ral6ngphifa nmc)n vi chira dang chin phep nVa toi, vi e so- chet hut ma chSng Ulp chlu pliep «y chang. BSi vfty ngu-oi xin Birc Thiiy day eho biet each ril-a tfli, d4 sau nSy hoac mlnh ph4i om dau ma ching c6 ai c6 dao cho dang rura toi cho , thi mioh dang bSy cho ki Idiiic bigt dang ISm phep ,ty cho mlnh I'S. -Out Thiiy In'i cm rliii lie' N'irii oi'iii. Birc Thiy liSn^' gii'r minli luCm kio rigirfji taMt nel d^u fii; ngird'i lai m sire lity sir liinh mi Irk cho k& loan lam sir dir cho niinh, Vay ch,^ng khdi bao Ifln , trofiL^ nurcri chin dug da cao gian, thi c6 liai ong |)li4i toi rSt naiig v4 dR pliili Iu4ii chct chem, vay ngircri »in dang viia Ihattii cho. Nhfrng quan Idn khac cfing dii dang naiSn (iV vi ngircfi da sin vua tha cho, thi hern nnrfri liSm one. D^u ngirffi CO cCing giiip vice iihii nu'<^c, va hay ISy long nho-n dire liim sir ISnh cho ngirdi ta thi ^y mac long, song d6'n sa'u lai c6 quan Idn kia cao cac Th^y dao khoet con mdt ngiroi ta mh lam ngoc; lai rSng : « JMlnh da vao ohSi thof kia, ihi thSy Id liTcrng ni6t binh d^y nhirng con mU ThSy dao da khoet thi iy . « — Viic Sy da don tai Vila va cac qnan , lai noi thSm noi thira nhi^u d^u khac mil chS vi6c dao. BS.V gid BircTh^y xin vua Ira xet sir &\ cho dgn goc; hoae c6 that, thi cir phep ma phat cac Thdy dao, btng ch4ng that thi cSm chiif d4 cho ai bay dal b6 va cho dao 14m chi . V4y vua doi quan Sy dgn ma ep lam chirng cac d^ii da cao cac ThSy dao mil rftng: i< Vi bSing c6 chii-ng c* (6 tu-6-ng thi sS phat cac ThSy dao va bit toi niing cbing Iha. Nhu-cfc httng da nbi cMng th$l, thi pliii chct chem. »— Quan Sy xin vua cam chlu vay vi eon raSt minh dfi xem thSy ii hrifng . Vua liiSn sai ha bon quanlffn di d(>'n noi da chi, lai ong «y Cling di vdi nira. BSy gi* tha'y vqa tra clui-ng CO- diu S.\ (lio that, llii nio-i Imi d4ng so- mi chfra minli rSng: «^Jglie ngiro-i ta ii6i,lhi ngw la that. »— Vua cliitng cliiu le Ky , mil hSt phii den DO-t mi biti ching tim ihity di gl s6't, thi vcia luiln dug fty phii chet chem. Birc ThSy -nai xin hot sire Ihi vua mdri tha. Tir ft'y vS sau cao quan chang ai con dam noi sir khoet con mU nfra, 50. - Vua litioii njioaii tra xcl A- pliao vu bo va. Lai CO ni6t Idji khac, cac quan d(jng linh voi nhau ma cao cac Thay dao hay l&m biia mil ISm hai ngu-6-i la. Cac quan ciing deui radt ngiroi kia lam tans; lich den trira-c mat vua ma rSiig:«Ngir6-i nJy da hi bua cac ThSy dao , nSn ra cam , chdng o6a noi dang lofi gl nira . » Vua da hi4ii y thi gi4 gian mk rSng:c< Ai ngcj la nhirng Tfly Dirtrng nhcrn c6 long " ddc den nSi «y ! U ngoji thi ra nhir sang ))6n n ndy ma giup la, song thilt c6 y lam hai ta. Xira « ray thaly quftn S'y doi ta uhifa 14n, cho n6n ia '< chSng c6n tin no nira. Va iai cbkng c6 le ta str, « vi ta cilng co thuoc phi bCia di. » Vua phiin lam vfty doan , Ihi vio phftng, cung ISy m6t bAt niro-c la da pha m6t hai gictng vac cho ra d6, mi bio ngirai cam utfng thiiiSc Sy cho lanh. N6 uang^rafjt chut vira rf,i, liia Ua m6t hai:« Bau _ bung! „ Ay thu«c vua cho uSng Ihi vltt hifiu nghif ni, V) mdi u3ng mOt hii-p ma dang- lanli dS,. iiH-Y «i* vua truydn ddng gong thSug Sv, va dAuh cho dau ma Ira khio cho biot no da ddng ■ tinh vd-i ai ma b6 va tli.5 ity. Khi tWu nochilngdim — !»1 — noi; raabaiilaudcrn lamthixirng rftng:" Uuaii 'h' (I thdo kia da diit tilSn. » Lai r&ng : « Co nfim miriri n ngirm da d6ng linh vdi miiih mft b6 nhfrng i( tieng xiiu th4 fty; ciing cd M tu Iftp vo-i minh rak II giet Birc TMy nfra. » Vua bit dang tilm ngircVi Irong nllfrog quan Sy^ thi truyiSn chem lire thi . Tir a'y ve sau chSng ai dam noi Aia quSy qua tli6 Sy nfra . 30 . — Gacli thoi Vaa iin o- vo'i But. Thay . Nliirng d^u b5 va, vua giJi cacli khon ngoan Ihi Sy, Ihi la dSu t6 ngircri thaH6ng kinli BircThay; lai each vua an cf htog ngay viJi ngu'cri, thi caog lam chirng d^,ij ^y hffn nira. Vi vua & vdi ngirffi chjng pliSi nhir vua toi; song thftt nhu" anh em vi kj thiet nghta vay. CiiBg c6 khi hsi ngu-M cfti le ma b$l tbuan vai nhau, vi Biro ThSy thong chii- nhu 14m, ma ISy sir dao lam dSu, thi nang bay IS dao cho vua nghe.Vua MSttrivahiJu ledao, cho nen khi vui [hi phuo 16 dao ; va c6 khi dem long lo ve dang Sy, thi noi to nh6 vcri cac quan r&ng; «Luan ve nghiS bo ngh^ thuy va cac vJ6c « khac thi Tay Du-crng nho'n khon ngoan hon ta « nbi^u ptidn. Con sir dao la d^u trong hern cac d^u « khac, ma ta xang minh khon ngoan ho'n ngirffi <( b6n Tay lam sao cho phii , » Vua m6 s&c due, n6n ghel dao, va doi khi chSng vlniBircThSy ; nhii-ng noi nang d^u oh6 bai sir dao va them Icri lioa tinli nira. Song ehSng mJiy khi vua dam noi tru-cjc mat Bi'rc Thaj, vi ngirffi .--•iW.'//. s — :i2 — chSng iii5 vua ni.i cSi iigay; rii!n vua rnii san linig, CO y cho kc iighc hoc lai cOing ngiroi. Khi vua wiidn Aimg lli^iro'i li'un vii'c gi tron^^ ph6 v^rc nhii nirdfc, ma ngircri xin kicu vi sfr cac quan ghen, thi vtia lam thinh song- qua misi it I4u, thi ndi nhi6u di^u phain sir dao, ciing de Ctitn dao CO y nh^c lai vii ep ngirji clliu l^y vi6cP[y. Co khi vua qui quyrt g'lk sir bi^t (i)i cho cac quau c6 dao hay Ik tjp lam sir r6i : vua da rd biet fii'rc Th^y so xio dong (hir chSng sai;n4nco ; di:iug dip tb« cho cac quan ity raa \Sy long tiginVi, cCing ki 14 an I'ieng vua lam bo'i vi n^ ngu-ffi. 31. ■ \iia iiuiyn ej) mg Dinli Tnnif; l;jy to rin] i Co racillSn, nhllm ngay k| vua, thi vua day bai quan dai thi1n kia ep quan Id-n c6 dao, t«n lit Dinh Trung, bo vAo Irong lioi'lng cung mk giup viiic to 18 vi bai k', liSn. Ong % vfl-ng long chSng chiu lam vice &y. iNgiy bom sau, lii IS khanh dSn ong Bang Cung, till cac quan ph4i mac ao chSu ma di mii-ng ong fiy. Vly ong Dinh Trung miic 4o ma di lam mot vd-i cic quan lay ong Rang Cung, doan CO y vi. Song die quan kijo ngu-cfi vAo Irong hoing cung v4 ep lay ti Un vua mk rSng : .. Vua ..cbingcp bai but lh,tn dftu, mrtt ep lay vua dcri "tru-,i-c, thi ang cb^ng eo t6i gi, cho nen pbSi '■ vang phcp vua. » Ong Dinh Trung chAng chlu mk ca, lau ; doan cac quan cflm tay ong Sy bill ciii daux„a„g mi lay. Bay gio-6ng pbrtu pha cSng: '■!«. la.raatBiTcChim IVoi Ba Ngai mJ thoi. » — 'X\ — • BiJi (111 flic i|UHn diilu urig tfy ilnn tiinifc niiU vua mA tflii rftng: "Ong Dinh Ti'ung da lay; song » cbSog chlu lay tii tiSn vua, nic?l lay Di'ro Chua uTro-i Ba Ngoi mi Ihoi. » Vua bio r4ng;o*a lay „ Ihi thoi . " Boau vua qu* rSog : « Trilm nuni mSy (.da bSy lau ; nay cflng ban chirc cao li'ong cho .< mSy, mil niSy v6 nhcrn boi ngllta chaiig chju lay .. t^ lien Iram lam sao?Tr3.m chAng ep mdy bi'i « dao hay lii lay but tMn, mOt ep mSy lay t6 tien « trSm, till n^o co tfii gi? >' Ong Dinh Trung I'ftng: « Lay Birc Be h-Sn, toi o sSn long lay Birc B^ frSn, thi le nJo I6i khinh .. Ah \i> ti4n Biirc B^ trtn, lam sao dirgro ?Nhirng « mk eac dirng Sy da qua dcfi x(A, thi t6i tin that I. chiog C(i su-c rail vu-ng hd cho ai dang cting oohing hit-a xud'n^ trong hoang ?ung ma hircfng « nhu-ng cua le Sy. VSy tA tii5n Bfrc Be Irtn ehSng c. CO mat diy, thi t6i chjng lay ; phep dao cSm sir "S'y, vi i& d^u doi tra. » Vua rSng:n Chd thi mSy ching quen kinh Ihcr " cac thanh nam nfr sao? Ay vay t6 tien trS,m, vi « ciic thanh c6 khac nhau M-a gi? Cac thanh fliy « cting chet roi mft chSng hifin I'a riira . Vi vay mSy « lay cac thanh, ma ch4ng chju lay t6 ti6n tr^m ' " Icim sao? Triim eung da biet t6 t6 ti6n ch^ng c6 "mat day, ciing ch^ng an u^ng cua gi ; nhtrng « mi trSm lay t6 ti6n mi bao hieu . ThSy giam ic muc V6r6 ciing noi v(H trim rftng: Lay t6 tiSn th^ « !(y thi chSng tdi gl. » Ong Binh Tmng rSng : " I'hip dao cSm str !liy,ma I'Giam roue noi ching c6 t6i lam sao dtrcrc? » Vua . — :h — lang: " TrSni IjAi loi Thtly Giiim tnuc; rim vd phiin « raiy Ihi triira s« gtri cho vuii Xi«m, cho vua 4y '< biit miy lay... Urn; Diuh Ti'ung ring;.. Vua ■' XiSnj, udi 14m sao, thi mac vua Jy, tfli khon;.' .. lay. .> Vua rSnjf:<. Mity ntii Um viy thi phii, vi " chu-ng vua Xii'ra hM ngircri In lay but; con IrSm 11 thi CO y ^p may lay tu ti6n trSni, cung nhu* khi n con siJng v4y ma Ihoi. Vfty bno g\a U'im hang " r6i, ttii niSy ciing kh6i)g lay trjm sao? .. Oiig DinhTrung thinh lang,thi cctc quan t£lu i£[ng : "Sau " n^y klii Birc Be tren del dang tram tu6i doan, " thi 6ng jiy cliang lay, vi da noi vai cluing toi " nhi^u Mn rSng: minh lay k/; sdng ma thoi; " c6n k6 ch^t r6i thi ch&ng lay lam chi. .. Vua rSng: « ThSng n^y la nghieh than . » — fioan thi vua Doi qua d^u khac. 3S. — Vila cli.mg cam ilao, ciing cliang Ijinliilao la Ijao iiliiih. Vua CO long thi Jly, song chfing ciim dao td lu-crng, ph4n thi vi u4 Birc ThSy, phan thi ciing n4 b.6n dao co cOng vd-i tninh nira. Vi khi trird-c, ncu chJng c6 cSu Phaol(5 ciru giiip, thi ph4i chct da I4u; mi lai b6o dao Ding Ti'ong da giiip vua bet liing het sii-c. Song vua ching ohiu ra chl tha dao t6 tu-trng. Ai v6 dao thi mac ai ; con k& ngoai daobJtb^n dao UmviScrSi thi phaichiu. Bu-cThiy hM t6 long vua th6 iiiio, thi ching bao giir ddui Ain ngirM gidng chl tha U c6 dao l"n> viOc r«L vi hi d.lu mitt cong v6 ich. Ngu-ffi owu gnip b,5n d.io nhidu \in, vi hoac kA ngoai - !)!1 - • blT't ngiTi-Vi CO ttiAn the, Ihi cluing' tlj'nn klm.lty k''^ CO dao; iiay Ik Jtlii bin dao pliAi sir gl kluln kh6, thi cAc qnun vi uS uj^ircri niii Hiiii eho bin dao dang an • Vua cbing n6i gl den vific £ty ; cfto n<>n cOng c5 nhi^u k6 trdch BiVc Th^y vi vua eo I6ng vi n^ va y^u dau dircrng ^y, ma ngir(j'i cbun,i: xin vuagiang chi nia Iha cac d^u r6i cho \nSn dao. Co mot lAii, nhffn c6 sir 10, cac \hng toan bdt bon dao gop tien ma tt", Ihi b6ii dao xin Dire Thcly ciru . Vi chirng cfuan Iliep TrSn ghet dao, vu cho tff gop lien bAn dao, lai dS tun vua v6 vi6c ^y nira. Cho n6n Birc Thdy sai 6ng Lelabousse, la Giam muc thira, v^ ong ctlu Phaol6 di Uu vua, xin tha cho bon dao; m^ b&i vua da quen hai 6ng £fy each rieiig, thi cho vao d^o, Khi Ky vua dang ngir, c6 cfic quan d6ng d^n, n6n chdng ddm Ulu td tieng k^o c'"» vaj ll,;,„|, Ooi ,v,,„.„ ,„, ,., ,^|^ ki^^:^':[:;:f':;^'';«:-»= Bang Cung m. y 'ng Ohvicr IJ qu„„ phala„gsa, da ~ (19 ~ chieu binli phiip plurtriig f/iy ma xfiy luAt luy "'i^t ch6c cUAn tai Nlia Trang. Cun vna tiii tiAy rii Qui Nlicrn, cung vAy tlii'inh 3.y hai ba llii'ing, Ilai b6n daiih nhau niiii^u tr^n !dm; song cb<^ng a^ililng, cung ch^ng ai thiia ; k^ bi tu" tran hai b6a thi nbi^u Um. Vua chf^ng ISCy dircrc thaiih liy , lai thi^y qiulti h'nh minh mot ogay mut liao, [ircrng thirccungda getn thieu, thi lai trcr v^ Sui Gun . 38. — Qiian TAy Strn vay llianli Nlia Trang ma [liiai ttiua . B^y gicr vua Thai Bu'c dem binh si vay thunh Nha Trang hai l^n, ma chSng h'lm gi dircrc. Vua ^y dem b5a van qiuln cnng danh nbieu tr^n; song danh tran nko tbi thua tran ^y, va binh s! bi tran gan hSt. Khi ay Birc Thay ra nhtr dai tirdng qiian, ngiro'icbAngc^m khi giiii mk danh bao gio', nhirng; ma ngircfi bay cAc vi6c ph^i him, nhirng each ph^i liC'u cho dang giii- thanh va diinb cho th.tng, Vua cf tb^nb Sai Gon nghe tin qntln TAy Stfn va.y thanh Nha Trang, thi dem nhie'u qujln I'a giup va du^i qudn TAy So"n phii truo mt£t. BS'y gicf Bu'c Thdy cung cac quan xin vua theo bdt quiln giac, vi no da it ciing yf?u sire v6i, thi d5 pha cho tan tuyfit. Nhirng ma vua chSng chin; lai trfr \6 Shi G6n, Ah con cung Bu'c Thdy cir viec cai xir Nha Trang v^ xi'r Binh Thujln nhir ti'iro'c. — lUO — 39. - Vua vSy llii'inli IJui Mi.ni iriOl V,a nm mj t,h{,„g |jy j,,„p Naiijsau, U nam 1793, li LS cSdI] Ilu-ng ngu tb4p lu- niSn cuns 14 nam Qui sfru, thi vm lai dem nhi^u liu v;i nhiiiii hinli st ra Qui Nho-n. Ktii (Mu thi danh pha cira Qui Nhcfn va nhirng luy xung- quanh, (loan md-i vAy IhSnb Qui Nhan, ml, dag Thai Birc 6- Irong- Ihanl] Sy. Ilai b6n ddnh nbiiSu trao du- Urn; li e danh chSng lai, ma phii lay ha° anh em d6c bac Sy, thi sai sir den vd-i ong N"uy8n Anhxin chiu hang. Vua du-crc (in «y, thi mifng ro- li«n .YufSng tiu •■a Wy thanh Qui Nhcrn. 0„g CAnh Thinh vi ong lloing Thung nghe 6ng TiJu Tri«'u c6 y chiu ban=- ong NguySn Anh, Ihi ciing mCrng, vi dang dung dang lau ngay hern nia sSm sfra viSc danh giao. V4y ha, anh em .sai quan xu«ng ,iu dem binh vJo i!«> Nho-D, cho kjp trcfi dang thuin gid. i3 . - Tifo TrISu phJi q„3„ gij^ mi,, „„.^,^ Ong NguySn Anh ^dc ao bet long chd chi dang Jem bmh ra Qui Nhon khi quan Tfty Scrn chira biOt — 1(13 — ^i;nl]irnK mi pliai nyircrc gio, den khoog k|p, Vayqiiaii q"flii Vila CSnh Tliinh curigHoang Tlu'ing vao cira trirJc, mi bSt loi ong Tiou TriSu, vi da lam nsuy va c6 y ch|u liang 6ng N'guySa Anh»Boan iiaianhem vaythauh, va qua root it ngay thi ISy dircrc, cCing biit Tiia Tricii mil train inrtVc. i i — Cm HitMi ciiiu liiuig Niniycn Anil . Khi sfy vua Canh Thinh vi dng- Hoing Tliung COD tri lu6i, chang co mat do. Cao quan Ift'y tSn hai ong ay ma lam deii bao Dgmyc nSy; song that hai ong i'y ch^ng biet gi. Bay giiT c6 iTi6t quan l(rn tbuoc vfi~ ong Hoiing Thiing, t«n la CSu Hien, giSn cac quan ong CAnh Thinh, vi dji gi^t chu minh Ja quan \&n goi \k Bai TirL§; thi trcr nghich, va dem quin minh chiu biing vr>i ang NguySll Anh. Tir iy vi sau, 6ng Clu I]i<;n giijp vua nhieu (teu vi c6 tai danh giac, lai trung vo-i vua. Ngircri d5 tbuoc cac vice quin Tily Srrn, nen phe phen dii lam cho quan ^y pliai khSn ciro. iNho-n vi sir Sy vua da dat cau Sy lam 'lai tird-ng quan, goi la quan cong. i."i . — Vii;t vay thiuili Qui .Mioil l;iit lliii' l);i . Vua ngiic quiln Tfty So'n da ISy du-ffc thinh Oui Nhtm, thi phan nin, vi minh Ma ohing kip, song (piygl djnh vo-i quan Hy. Yiy vua da dem nhiC'u quin Cao MiSn lam binh phuc mi danh bi). llai b6u 'lanh nhau b-iy thing Iron, ma bSi hai ben cting — 104 — gan d-ini, li^u mini, q„jO,| chini giap M&u Uim va gict lihrfu )j]iih mac long, sung chira b«n nio chiu tiuia. B^ftsau «u vua men vao ctiro'c cfra Cbg- Gi3 vi tau qui(n Tay Scrn da,,, ctd khong bao nhi«u. Vfty vua pha dang nhfrog luy da xdy ma giu- cira. C6n nhieudang khac, thi vua oflng phiicanb, kSoquan trong IhJnh thong cong vdi ngym ngoSi • vi phong keo CO ai vAn lu-^ng birdng vao, hay la giun quan trong tlmnh cich nao chang. i\ta quAn vua P"' P''*" Pli^i tii <:&: Chang c6n lai dang m&y ten ny quan trong th.inh da gSn hj!t brffng, va cnang ibSy ai dSn ciru. Co m6t it chigc ghe gao a» Wm v4o dang rach kia. g«n thfo vao tbanh. \u-a CO quan do thSy, thi vua hin sai quin danh «.ns bst l«y h5, ,hSns sot chiSo nio. Cho ncn quan trong thaoh m6t ngav mot tiing the. i6. — Vua uga 1^1 : inuSn ciciii liinl, yg Qi„g fi^j Vua da lap hai luy cho du-oc giir cac dang nco, khong cho ai than vao Ihanh. ChSng hay khi n vua . . ■"" '"aiiu. ijiiaug nay Km vi M «y ha, luy ay vCra doan, thi quftn iinh Baug i^goa, '■«n;iic giving kbac Irong tbauh Ihi vua nllan ca, lai cA sir Qui N'hon chin plR'ii vua Dira. Vua dang tbanh i\ Ibi la trong lam, vi Ulanb av iSt vfl-ng ; ma vua dang Ibi kA la dang ni'ra phan QU-(Tc An Nam. Con Dang Ngoai, thi ohSng libo \ii\ la bao nhi^u. VSy kbi lru-(Jc , vua da uga lijng ma lai quynl tl'<5n di, nhir 1*1 da noi Irirm iidy ; phAi ma chSng c6 Birc ThSy V6r6 ciSm vua lai, thi da ra hir virc. Lai iTn phu-ffc trong Sy Cling la vi ubo co con nai. Khi xu- Qui iNbcrn va cac xiV Bang Trong da cbju plicp vua doan, thi vua lieu cho all dan; nc>n iltit img ll;Ui, la cm, ma cai xi'r efy tllay vi ngu*oi. :,". - hiir Thiv .lii iiiit 1^1.. Hi,'. iiIk.,,' i,iii iiI.m \m Vfly Vila da dat Hire TtiAy lam qiiijc ci^ng, va ep nguvri coi soc ong B6ng Cung nia cai tbanh Nha Trang va cai xi'r !iy va xir JJinb Tliiulu Ihay vi vua, nbir b>i da luii tririrc. ('.bang ai ki*'. xir't nhirng cong - Ion - lao lillii nhno iifiinVi (Ja pluii i-h|ii uii'i ]ii riii: vi.i,; Hy. V'i i|u,1ii TilySfrii (tftj vfty Ihanh Mia Traiig hai ba Wn. Nri lima iilij n(!y, lai r)i,m nliiiln fjuiiii Ihim nja vily iJii kliii.;. Dili, nil liung sire lire nia rliiins 111! lily lliaiili ily dang, Ihi no ra sire duns iniju: song cuns eliSng hi bao i>\& lira f:al tlSn^ Diic ThJy, n6n bitt il.'ic di, ml phai 1)6 Mia Trang iri.'i riiu^ Qui Nho'n . I. lie ity BircThSj ciing cii- ninl l„:,g Hii ehuiig ■ d«u cac .|uan Tay, thffy nbiliu'diiu pliStl v, nbiii,,' niig da xin hiii dur/ng, ci'in hai ha ang ir lai „,,■, tlini; song Buy Tliiy ciiii- obdng lliiji ebi, bSu- nii)llong pliij vna vi.rc nird'e ma Midi. ^I. - l;wi ila., Diiij: Vjioai |,|,;m m,;,„ |,|„; Nfln, 1793, la CSnh (l,r„g „gCi thftp |ue nii!n,,.„M^ lanam At mSo, Ibl cae.v,r Baogi\^o4i ebing 'lirn'c yen v« su- dao. Vua C.-'inh Thinh f> Irong Ihig va "njllongThnngfrngoSiKeCliiimiUlfl,,,, J chSag lo v,i5c gi, cae vific thi mae cae quan Irifti. V^y qua,, <,u6e efing , khi Iru-tJe lu thdi su- va ghiil ; ' '^"^' '1"^" l"a, Wn IS diing ly Du-crn- cai eic xu- Bang Ng„ii „„ .^^ „^,,^j,^» ;;/""> '■'' eae thay dao, va (iiOt ha cac nhi lhi>. Trons ebi ffv noi nhifu iMn iib-im ,l.~ , • i luug ini a,j . v°, , ■''''"'" •■"" "'■■'" "«"-^Vi I-'- Khi mai lue ehi ^1 a,thlcae,,na„dahi6ny,eh4„gv0i„V.tav ""l"">lh,ah.U,no.MhicAci,uantinebi,caclhdv - mil - cd liii"'! liii liViM. Muriif.- ma vi ki' iisoa' 'Uyi nly lam, nin ciing phiii Icin liCri.va Iri^t ha dao diiiig (tao ijuiin. Ouan i|iiLi'c colli; ihi siv cac quan li'im he! siTO ma phiiclio tuJ'iH flao. , IlSu cliSng ai dam m6' niiciig nui innt I6i gi xi" oiig iiy tliircnf! bon dao iniic Ifing, song cac i|uan cuiig CO long iiiiih bio b6ii dao jihSi \ii)a cho dircrc mol niV4 Taynao khoii ngoau Uheo ncji, lieu miiili ra mat voi ang' i|udc cong, ma Ihira lai cac vii3c va giii cac dill ^juSy oiig Sy dj bo va cho dao. Cac ^iig ray sang giang dao b6n nird'o An Nam, va o4c tbay bin qudc iighe d^u «y, thi ban di biin lai vd-i nhau, cCiug irng lam iihtr Icri cac ({nan bAo , Bay gi^r Bi'rc Thiiy lliu sai c6 Ban (M. de la Bis- sachei-e 1 ra mat vd'i orig quflc cong. fJng Sy ciirig siin iongvA da don niinh la mat; song Bii'c ThSy liia ' .Mgr du Corlyue i suy ri'lng : Lam lini vay la li^n iniiih v6 eff lutig v6 icii. N6n ngifcri cEi'm iiliat, cliaiig cho (6 Ban ca mat. Vay quan qudc cong sai quin di do cac lang cac ho ma b^t b6n dao, \b lam khiSn cu-o nhi^n o4ch nhifiu the. iNo b4t dang hai IhSy giiiig va dadanh cho den chet. B6n dao phSi sir khcjn khij ihi :ty chang bao \&u; vi qua nam Siin lliang, Ihi ong qudc cong dfi phji tay Bl'rc Chua Ti'iVi phal. -'i'^. — llai i|u:iri i[nor (■.(iiiy v*;'i (iini;^ i\ fii li'illg [^iiili \ii pln'ii khon. yuan qudc <-6ng vh quan d6ng ly dS d6ng linh vd-i nhau cho dSng gigt vua C4nh Thjnh \h Iloang Thiing nia chiSm liy nird'c An Nam. Quan q«6o — Mil ftiny cii y flat cnii il.-tii lull^' li'ini viia; iria miiu hel 16n,a ; ma Iwi <1a q"en Ijiel Bi'rc ThSy V«r8, cuim noi 1^ dao vo'i nga'd'i nhi^u l^ii, thi da tr6' lai cliiu dao nijir d5 noi IrcTOe niiy. Tir Sy viS sau, ong iy r.tl ngoan dao sOit sing giu- cac phep trong clao, lai lo lien cho em va con va dSy to dang trtr lai. chin dao nira. Trong c-ic giao hij-n chjng IhSy mS(y ngu-ffi dao dire kliiem nhrrcrng nhir ong Sy , lai rSt khon ngoan Irong cac vii-c pliSn dcfi. Vna plni viec gi cho, Ihi lam ncn vicjc iy , rho niin vua yell each rieng. Va lai fing iliy an noi licli sir voi mgi iigircri, n^n ai ai cfing kinli phnc. BSn khi 6ng ity phii binh , thi cing lA ra liing sfit sSng kinh men B.rr.c Ghiia Trcii hen khi tnroc. DStii licirlao dan nang mile ling, song chiing he plian nan nan nl hao gicr , null bSng I5ng chjn kli.i Viie Thiinh Giii Iheo chr/n H i'. (iie.gin moi iliing. B4m ngay ong ity chi ihaii lliiV ciing B C T va (I41 Snh chuO'; loi giSn giiriVng niA nhin xRiri luon, cho nhor sir Ihircvng kho B C li . (Ian liom sirm mai den fiiiV doc kinh, ngiroi la qui giln giiroiig nil 2 ?fv ii;\ni; n',a ftng i^y chftng c6n si'rr chi*ii d;ly - \\i - il;ini;, llii Iji^ti (liiy tu- (IT)' iiiiliti 16)1 tn;'( qui j^^i cUn diK; thoiiK cuiifj viii n^uvVi t.i. Klii cliju cdo |>lii5|) oSch sOI siing cloan, Ihi ((ua diji ; thi«n ha ihirrrng lii'elSm*. :ii . — i:^ll. ih'mi .jnjr (ii;iiii rjicit Irytl;^ IIk- . Vila llnrcfng n)cn iigil-iri I;im, nen xin Birc Tli^v \u' a'y rir plu'p dao ma lo vi{;e caf xac (^ng'a'y clio Irons the h('( sue, va lam cho dvi Ijot cac IE p|je|i lliay iliay. Va'n Bii-c Th^y tliirorig ong Hy, n6n vui lung ma virnjj' Im viia. That tir xira cbo^dfn khi ay chira he IhSy cft'l xac ai each Irong tlic lam vay. Birc ThSy day ihS nao, till vua eirtruyen Ih^ Hy. \lla bu't oiig Giiim c6 dao, thi d4 mac ki c6 dao liSii cac vh-c, chSiig ep ISm sir ?i ddi tra. Vua lai Siiip an moi dSn-, oiins ban hang ban g«m, ban fff, lai phat nhieu qudn d4 hdu ha phuc djch (,ho ra sir trong thi^ ho'ii nira. Ben klii lam IS va khi dtra xac, thi vua cung cac quan di Iheo. Khi vua nshe doc. van tS thi kho,; chSy nVdc mSl rung run;;. Cac vice .voas xa ■•c5i, thi miji ngir v^, Ki n^oai tli4y h&a dijo ch6n xac kS chi5l ciicli Irong IhS va nghiem Irang du-mg Sy, Ih' Iffy lam 1.) him. Ai ai dfu khen licl, ch/ing dam noichi'su da..mr«. B4n vua cung khen, ma chSng'co.i n6i den g, pham d/'.n sir dao „lur khi tru-dc nfra. n ;! — (,lu:iii Tiiy So-a chiiiiff ir;i sir dgn, mil vii;i (,liiiing Ti'iMiu- il.ln da li'ini oirc bAn ilao lihif-il phi^ii iriiic. Inns, sons <■'"'■" t"' '"'" §'"' "'"''" '''''' '■'' '''■"■""• r„ic i rlio Hire Th4y Gioangi'Mgr de Veren , ciirig tin Ihai ciic quan bAn dao i:6 y l,im ngiiv. Nhrm vi SIT Jt vua Cinh Thinh cling cac quan'dSc long balBiicThiiy (Sioang, vi cac th jy dao mi gi/^l h>^l, tiiii^' cSm da.) thiii ughiiH. '.'ic .|,)aii 1,-i.iu CO V lie,, each khon ngoau vakin dao.chSng clio ai bi«l Iriroc, mot mat luc chi cho cacqdan, ciing hen ngay ni6ng siiu thangnam ma Wt car l)An dao trong xir Bang Ngoai, vi ngay m«ng nam la chinh ngjy gi5 (S tA liSn, ain (rach ngay ay raa lam klii xuitt ki Ml v. Song b6n dao ■iungda bicltr.roc, nSn cac IhSy dao ci.ngda trrtn d|, ma lai cung don dcp Ciic dS ma gM di noi )ih4c. \ay dSn ngay dii hen, thi qufli, linh di khiSp ■"91 ncf, mh h,-Sl dao, song ch4„g (i,n d,ro-c thi,' nao. No lam khtfu cho b6n dao IhcS „io, thi HiSn- '■"■■< "'" l^m, sao Clio !ii?l. M.; d.inh don cmg (,-a - ll.'i — i l,,„, „s;u-o-i la, Hh. I.i.-'l rile Hilly b.-.y i;, cdc dri ,l;,o kin"li ilao klii "■ 'lil"- N« '"i C"' l''"ff ll'»"' ""■■ liiAm an, llii bin dao phM diU nhifu tiCri bac. No cOns biSf ngu-o-i la kli.ia iiiid xu.tl, giiio, mh] vij- Thanh 'l|,;« ni,i d^n sau ph4i cWt * Irong cho- Trinh Ha. ' Vua.Vguyfn Anh nghe qiiSn TJi Sirn ra chi , itni ilao, (hi Ihir.rnj! bAn Jao, vi da bi.?i sir 4y i^ ,,,j u.iiih; v,ng .unx vft lay n.ir,.s ril,,^-: .ftfi bj, ,, J 11.1 mJt nirrrc chSng sai...-Vuanoi ih,5 Jv Ihi tha'l Ian,, rJitr lili ii urn sau niy. Khi «v con <|,i„|, ^..j^ u,.:.l illiu iron:; cac s* ^;iin I'hu Xudn, .a qu^n Ih6y cung dilnh ngo4j hi^n nCra BOAN TUL- HAI. Tii-klii ThrcTUuy ta ih^- f;|,o den .\>ijy?n Anti cai uiOn iiieii Gia Loii^ (-179!^-1802;. I. — Dire Thay V.Vn sinli ihi. Biy gicr f»,j-c Thiy V6,o phai biol, li nang l,im . Vna Ihm holsn-c cho dang ciru giup, sai d,^ cac IMv In-ffngy l;im thuflc cho ngn-*i, va n5ng di him vor, 6ng B6ng Cung. C6 doi khi vua than, ma tMy ngu-cri dau d.h, Ihi dang lf,ng ihu-ang v6! chay nu-oc null ra. Song ch^ng Mm chi dang- vi' . S den girv v„, ai da di„h dAi ng.™ ,f „„^, tliien dJng. Hue Thilv Viiro Idii IhSTv mirdi ds -jln Ih I,- hoi - (ll — il„^ ,.lio ilaug hi.;|) «i'"s ''''i'"' ''''" ''"■'' ''" '" ''*" vui mirng liJm. VSn bily lau li-u'd'c, thi ngu-eri c6 ' l6„o. kinh men OCT, cung sSn lAng lim cho danh Cha'ci sdns mc)i b«, lai vac Tllilnh GiA thet) chmi [iC G. Nhirng iu» khi nsinVi um i1au gSn chi't, tlii ciing l6 ra Ions s'^it '^i'lns hirn niH . N'gircri an lo mol Jen mn 'I'""'' '* ''"'■' '''"'S '''^''' '1"'"' ^''"'" ™ ilao niA ugo rSt.g: « Ciio d&a da lam, v;i nhu-ng i.vivckhonliocdachiu cho dinggiupniro-c An Nam, „ v.i [jhin h«n thi liau ra v6 ich. » Ngircfi chiu c4c phep bi lich doan, llu sinh Ihi ngfiy m6nf 9 lliang liclobrt nam 1799, la nam Qnb Ilirng luc tbap iiien cung Ui nam Ry vi; ngiroi da dfmg 57 tu6i. i. - Tini; xi'n' Bfrc Tliav. Khi BircThay qua diVi doan, thi vna Man saiciic ,|uan di lo viec'ba.i sir cho iigirai, cung ban hang gitm cung nhiSii d(5 I'iXI qui giii ma li.Jm xac ugiro-i. ° Birc ThSy da sinh tin lai x* Qui Nhffn; song vua ivuySn dem xiSc xudng Ihuy^n m,\ dira v(S R6ng Nai cho trong Ihj. Qua n.iut it ngiy, >'na cung cac quan va quin linh ciing theo v& Bfing Nai nita. Vua CO V t6 ra b>ng nh* ngtrm, thi day cac Cha -Tay* d6 i-ang: « Cac IhSy hay sSp don mi\ dira .• diim Birc ThSy, liim moi diu y theo ph(5p dao; « cic thiy c<) sii-o Um ctich trong IbS ngSn nao, .. Ihi phii lam .igSn 9y; con cac d^u lAn phi thi '■ \r'i\m ihiu hpt. <> Vay vua Irujen lam nhii-u nha rap Iffu mil dc %;,c. cho den Uhi Ian? , ciui.:; sai quan qu;\n di lAm, — IIH - roll Aug llHiig CiMlg III) :ii, cue vi.'.i. Tii cliiiii;; c., \ I li'ii ti'mg liii, KluM) dirns' dirug dauli I'/i ha' li'umiu. I.Miig l ll,^0|■H li.Vi ilii,;,, ly. Nhii-ns 'u-'i-iis 'liri.iu riiiij,^ y.|,i l.rnli, ' <■'< li'll ll|llll Vllliy lli'Mg 1(1- lljll .unills kllil.; I lilnri hni'in, i'''"« ii"j ii'^lii.;-iii Ikii tii'ii ki ,|ii,i„. - 121 -- hii ki Sun i-'i.i" 'li i;!" L-li" "II I'liii; ^"' Tli'iiT ili Ihi giin U^ Imi vong, Dans phong >nrcrng xii lach vrti voi, Khi M' thi plums '^^'' ""5' '1"""' » rlun.*n li liiin ch* dliy plie pllt'. iji 1 Nu-a giji il" lit'". Na;ni nam liiiM mi- Toa kluich linh iii;!y pliil mit inu, ninh Iff tlur mi'm khoiig viing vo. Ngi'ui In'iug i|u:in lac. \a xuoi each iliim cA luro-iig, 11a Ihirac Ift phan. Ben sail, vua Iruyf-n xfty mot cai larig rit lot, cftng dat mot dOi quiln caiill laug Sy. Quan dO ciV canh lam vly cllo den Minh Mang lliiip tam ">«"• Ncii 1110 I'liUiii lliitli cliO- I'aiiv:; Sir dai Tly IJircmg ipioc nhirn, I'i Nho thi hii}u l!a Ba Lgc, IhiJii phijng dao giao nhi trims; tpific, Ihiiih hidii Ihcrlich raj bSt giiiHgqiifin. Bai Irjng niSn, lai oga qui'io Jii?i da ciV. Sir vi tpitio chi tan, tua sA- hou vu s* hiinh, liro-ng dfr fh&u Itiyen, (VudiSn phjii liru ly thi tc, liy hirii irng ti'ong ihac xuiKt vii;n Sir, lai vang gian qiian b«t di dir lire, nhi lliAp du- nien chi gian, lall hoa uhiing Ihl'i, \-22 - iUHtu t:"ii hil'it \ii, ilur lii lunig kn'ii lii(;ii liurt, -j^, liic, di Iniyr'ii illi hilu, ngfi qiu'c xilm xrtm hrt, lifrii Iruus lurns clii H.i', sir clii liro \i rla di«n. Kv vi Kins cliillli Oiii Nhcril phi'i Itiiill:;, rir.i ngoal liiii|) iilurl, (li chiinh chiin? vu Thi Nni liai mon (An lliir tho n^fT Ibiip luni lliill ki iiiin, di'ms nianh w tan.a Th.ii lir Thili phci (luan Ding, IxVc tan,^ m r,ia Hiilli phft Ihaiili chi hiic. Sir cu sir Iruc tiiih xa (la, till li chi liic tlur eunh lliiiu Irong tlui iiaoat i.'i iiainVi Th^y ca ld-ii qiijn Ir 1,6,, JAv, I,'.,, Ia Thi Nho, hien li, V«,.d, thuir Ij,; tim da hoc hanh dao ly truiig t|„uc, thong suflt cac Idnh van tlianh Inen loJn hAo: t>?n luAi khcin qua nircjc Viet Nam la, nha,n khi tronp nu-ffo Ta dang- phSi da doan. -^SiTOi IS khach tha bang, mk dii I4m ihily troii"- ■iirac ta. Ngu-o-i da 16 b^y tSi va'n hoc mini, ra ma lam v,Oc. V4y da chimg cf.ng ,ru hv v&i nhau trong ccrn aha nircrc loan ly hon d,)„. Lai da dinh nay phu vi,?c ,lai s,r cho ngu-ai Kin, Ihlvnha „u-,Jc raa d, v,<;n b,nh gi,:,p „,r*c. That ,.g,ri-i tan tf,m Ian hyena di qua lai hon hai „„roinam, gian nan oi.i'o kho. ' ° N','?a*i da bay ve vi,=c binl, ca do Mm, chl^caph" ""y«„da,:h„,o,,,,>i.,„ l),v,d,.„u™Tad,1-ndf,ni. ,lfl dang iillieu each the ma llianh, vi coiigiKri lam IliSy CO (ai sirclSm. Nam Ky vi, ngtrffi da tlieo vice binh ma Im thanh pliijOni Nhmi. Sang tdi ngily miro-i m6tthan*g ciiin Ihi ngirfti da tathg tai do, la nffi ben cfra Tlij Nai. Khi 4'y njiTfri da dang S7 lucii. Oils manh ding (lliang 11), Ihi dijng sacphong lam Thai lir Thai pho Qaiti Cong. Ba chon chon xac ngircri lai phia bSc Ihanh Gia Binh. Vay ncfi \aj diip nity la chon nghi cho dSng thity nha tiiroc da mang ctf. Nay IhfH li dSu tich muon dcri. Nam i:anh Ihan (ISOOl, trong Ihu Ihang lam, iis-ay lanh da dirng bia. Khi Irird'c vtia Phalangsa ban nhi^n d(5 v^ng bacrt't qui gia cho Biro Thiy VSr6. Khi ngirm gSin sinh tbi, thi tv6\ cic d6 ^y lai cho vua vA ongBong r^ung ciinir b^ q\i6c m^u. Sau nii'a vna c6 y 16 ra Ir'jng ki'nh ngiro'i cAcii ri6ng,tbi lam Stic tang pbong magofi choanh era vacfln chau ngu'cVi b6n phu*cfng lay. Va l.li khi dire th y dat hi<3u Inu cho ngu-cri, song c.-ic qnan cbiing bi^t la^y ten g! mk dat. Vsly da dat t6n cho ngiro'i la BAB.VLOC ( Verd; thirong sur. .v«' /,;/. III. Siic*mel: Triiil nliffn ir tri id, cil hiil viSn thien ly nhi lai, Mo luli dianh liro'ng th.-Vri, hmi hii iiluln nliirt trit?,ii nliir ih^ ! iViiSn tu ciru dire, f,-^i pti^ii \i\n tin Pin'ilangsa qu6'c ctf ; Bag sai kat mam- BlftU CHfi' CHIilfN TAD TIIl'Y B') V]tS BINH, GlAM Mri: BABALOC, thircrng sir Tay th6, vl nlUTi N'am triCii Ihiro'Df; khAch, tiSng gidc nhirl liant-. phiins giai clii kh( giao phu. Tlij^o mudi so', can ti6'p diVc Ani tuSn tir that lai, ngftu Iri quoc, gia da nan, dir thi dinh Ha Thien chi khi khu. Phi«n giao IhiSu hJi kro-iig ki, coiig doan djoh Haii trfr chi A BAo. Tuy vang 16' ngon bai vu long qiiSc, dac dl binh lai vifiri, ban dd nhi sir dfr Idmvi. Nbi6n d6ng ciru nghitac vu c6 nbon ninh vi ngai tircfng qua cong hoi nhi miru thiVa hafn phal. .Mau than phjn c« bang chi phe, chanh vpng bio Am. Canh tiiSl phd B6ng Phei chi ch,-lu, di dan tin u-oc tfl'n ngfln thi phuc, chanh dircrng mong chi sir dao wu ngh.em.ra, tigp nhirt thir,?ng long cbfrng hoan chi ki rairu ID xuSt. Bao du-c trung dam tigi, ng«i ki kh« vu hap (vara. Phong trSn n^oai kinh U,an dinh tinh doan vu life bi. Chung tbi chi chirn Hm bai " ■; ".'"'' ''"^ '=hi W ngo, qua„ hoan. Ban ki lich qua n,e„ hoa v!„h vi h,to da. Thiiv li«u trdn mai .» dirccM, j„„,,,,^i5 i,„^ ■; Oho!khach,/„hd,vSn,.hi.ndAngchikhir„an |iru. iiu.i L.'ii \iiili l)iio, iii^uy kliujAt clii lirih hal kh'G rang : llm ngu-ffi hiiin ngo, kinh nito qiiyen Ihirc, Ngin dam each bijrc, da dfi'n ching nil. HiSp nhau h6a hai, r«t n6n hAo hoi, Sao no- qua vfli ma khuSt mSt di? Tu-6-Dg nhd- cd tri, an xm ngSi cu, VSn ogTOi quSo Phiilangsa sang day, Rang on mo-i n%, chiro phong bia (Sni; : — 127 — [jtt/- y'7/ (A// iiulll'j illihl cfn' vi'/lt llinlly Ihii'l I"} ""'' 7)iinh loan t/uirn lUi'y c/io Giim miic Vrn) ml li!y xir //tilo-ilg. Nam tr'ao kliiicli tfirirng, tlil'ng t)ac nhu'^ tr^li Thuir la mil iii< dm quoTi niaj' gap, Clii iihi liuli khap, chi lin giao tay, Ii,i6i Aia loan lliay , tir b^ rfl'i riSm, N»iro-i *m dii-o ISm, tiep kS h6i lian, >hr> ngirticcrn luim, nha nirtrcgian nan, Ta nhir ThiiHi Khang, vua dW nli.i Ha, VUk'i iihit^u tai hoa , vircrt oui treo non , Thi van Ihon von, kllien n6n day triV, Lita bang each so, Irffi biJn hai ding, Nau-ai tinh bay loan, Ta tin nglie giir, Kliic nao Thai Tir, nha Han chi nien, A tiko clii li'uyeo,' dSn noi chdng ngai. Tuy ngirffi vang lai, yi niro'c long gia , Ma vit^n birdi qua, t6 lai- da cJiSc, Nhu-ng viec lai Irac, nii'a chij'ng sAi di , Nhcrn bo-i cfi Iri, ciing dfing ciVu loan, Ngircri phii linh todn, thi vi nhcrn ngai, T;ii hui>n mofi phdi , cho Iron oilng nhau , Ma h6i iniru sAu, gii'ip toan thu"a Iholng. Man than ngirtri tiling vi nird'c cu hiro'ng, Ta rjl tir lircrng, tr6ng tieng linh hao, Canb luitt phan dao, v^ rhfin B6ng Phfl', l.oi lai bfty K), oang lin hiu hern , I'ac Icfi rlit, cliiyn, ird'c giao raiih re. Thilt ngu'yi lii he I'St dilng dao Ihiiy, Day tr^ thor ngfiy, itii ni6n njihiem Ic, Tliirrrng ngay lippl?-, dira d(5n I'a vao, - \UH — N^uvri liiy ic'rc Ijao, liiiii^' l>4v iiiiru la, Tron? buii oan hoa, mli cle|) y6n loin, fiao ili'ro vSl nsoari, Irong Im circri noi , Tinh u-a den dSi , hap nhir Ir.lni Wc. Kinh luiVn vIOc hoc, irSn thr; dftu lay, Th4t rft tin ihay, khi li^ii day ctrr/iig. Nfiay that I& tiro-nj, tiird-c sau nbir mat. Binb sacih ((u4_lfil, kheo cho gap la, Bill vni thay cS , nhC'ns iri/c plan lilioan, TuiSi lac If^i san^, vui v^y uhieu tliinj. Ai def btii khi'ja , chou c6l ngpc lanh . Lang nghi an linh, lang lam Thui Phi'i, Qudii euni/ Phi Nho, him lang Trmig Y. Ti'irffc t6 Ihcrm qui dijrc k^ qua dcri, Sau n6u cong ngirffi khach l?inh A&a di-. nai 6i! B6m thanh ngoi sao khiich da sa. Ticb di thisn qujc, that Ta kbon dm. Nguy khuySt linh thilm, no dJo can dane. Ben ban khen tang, chir cAm y mac. Hffi ong thi6ng Iii5ng 6i ! Bii nhiiiln gfii loi mufln van an s;ing. '.i. — TAy So-n vay Qui Micrii . Kill vu.-i dan,, 1" li'mg xio Bl'rc TliSy, llii qiiun nu Stii sSp iSy tlianli Qm MuJn, vi ilghf ifing: ihai.h a; riil vung Mil, dio iiftn ii^u ISy Ui lUro-c llianli i\, thi lai Jirrfc inanh nliir ktii ti'ird-c, ma vua chJng c6ii lim gi dirtfo iitt-a. Ou4n Taj San nahl la vice kl.on va i6 ich : cliiiig hay y m4u Mm Bii-o Cliiia Trori lai dinh chn quan Hy mSt het mgi sir. " Vua anh Thiiih vii dng Iloang Thiing c6 bao nhieu laii va biiih si, thi hop lai ci, rai v4o d^nh Clui Nho-n. i.i binhsl dang 30 van; &ng ThiSu Phuc BiiSii thi lien dai tircjng cai quftn bd ; ong dai tirdng GiSiig thi cai binb thfty. Hai ong «y vfty thanb fiui Nhffn, cung dAnh nhirt da cho mau xong viC-c. Quln giac ^an dam va dinh manh bao th4 nio, till quia vua irong thanh cung dinh tri manh bao ihS ity, chang ai ohiu Ihua, vi hai beo da ipiySt mut la chol, hai li dani Iran . Khi vua 6- troiig Sai Gfln nghe dSu ay, Ihi vOi vang deni lau vii binb ra clio dirocdiinh quin giac, vi cii-n giiip ong IliUi v4 thanh Qui iNhcrn. Nhirng bffi binh giac thi nhiSu, mil quftii vua.thl ft, n6n vuadanh da gSi; mO' ''^"i michSng gilimdSng. Cung CO khi vua vS dSt Cu M6ng i gin chcr TSrib, vi quinTily Son da giir l«y lira Sy Vi quia ity nhi4u ttu; lai khi Ivirffc vua di lip nhi^u luy hai b6n c&a, mil quta Tiy San da ISy dang c4o luy Sty, cbSng phSi IJ vi ong H4a da thua, song h.ii uug n'y it qtuUi cIk'mi^ cu sii'c .i^iii' c;ic hiy A'\', , 1, -Villi 111 iiilnr iNiiih lay Iriv. Vay vun VII qiiiio li'iili cloiig Iron*^ C.ii .Mong chin tiling' IMn , tlii dS phAi cliiii circ khi iiim . Vi nSu vuH muuit !o clio clang go' minh rn hay la ciru thinh Oiii Sho'll, thi cung phSi hfiin Ift'y rihirng iiiy qu8n Tay So'n tl'ird'c da; lal eii mdt Iiiy I'St ki6n c(S 4' nffi kia goi 1,\ Bdng Thi, Ifiy Sy dil ngan het ciic dang. Cho nfin dSu mutfii dera liro'ng thirc hay la gidng gl kh4c It Phu Y«n, Nha Trang, Binh Thuto I'a cho tffi Vila cung chSiig dang. Nhcrn vi sij-ay, Vila CO y ISy Wy Sy trird'c, mil b9i vi quia Tdy Sffn l«y liiy Sty lam cSn liSni, n6n canh gio' ki hffn Ciic luy khac. Vua dung lire mil My ohing dang thi dung miru. Vay 00 ahiSu quin Moi li^ng ngjy quen ra vao" ban M an cho quan linh, Ihi vua hiiino od dSng nao Irtn ririig cho quan quan di each kin nhicra m;i v4o liiy i(y phia sau bfft thinh llnh chang. Quan ay trong vua tlurO'ng, lai c6 y can quan Tay So'n, thi dan dang cho quan vua di qua trSn lirng. .\6 ctlng xin giup dinh luy 8y nira, cho nSn vua mirng liim, Cling thu-i-rng quan Moi iy j,au Mm. Boan vua sai quan d& bS Iliiin voi ha tram quan di tbeo quan Mpi. ^'4y quan quan llieo nlm-ng ding hi^-m triV t,'«n riTng bai ba ngay, md-i dfn no'i Ihinh link , lu-c thi dSnh ph(a sau da- lam , vua lai danli phfa Iru-u-c Ihi - I:) I - iiLuiii eiii^" I'ti'^i ''^i-i;) L-fiiig- l^("i lily mh [rCin d'l iirt , [,ai iiiii'iii ^^''^ f^'"^^ ''j '^'*" M"*^"o'(**^ *''' ^''^" ^''^ nhi^-ii, v.\ UCn no cung mudii iGi song nii't ti'O'n »" '^n If'i h^t chii, liiU -a vil heo Icrn, tlii an den ngira, dSii voi; het r&i Ilii phai an dS'n la Cily, la c6, clio do- doi mk thoi. Vila chSiig lam g'l dang, vi quiiLi vua c6 mircri van, ma qu;Vn giac den myt tram van. Cljo n6n vua Je qudn gitlc vSy thanli Qui Mic(n,'m4 dem binli ra ngoJi Hue. Hhnn Ihi co y ra diinb giac Bang Ngoai, cho tjuAn lay Sen bo Qui Nho'n mil ve cil-u i|ue minh; pliSn tlii biet vuaCiSnli Thinh rachici'm dao, v:i bit h& bAn dao, vi Ik AH bSt dirirc nhO-ng llio minh da g*i cho Bii-c Tba'y Gioang khuySn l)io l)6n dao diinb quiln Tdy Scrn. Cho nSn vna c6 V ciru bun dao, nia dem tin vao Cira lliin \k nam 1800, li CAnb Ihrng lijc (hap nhirt niSn, cCing la nam Canh thiin. Kbi iy ching nhii-ng 14 b6n dao, mk lai ke ngoai dao ciing vui inirng ma i'iro"C vua. Ai ai cung c6 cliien ink gln^l quan Tfly S(rn; cho n6n vua cii^ng ph&i dtinh ttan nao, vi dSii Akn, ddii h'nh, ai ai Cling vui I6ng cliju bang h6't. Co m^t qiian l(>n kia la phi) ma vna Quang Tning, cai Cii'a Thu;in dii ddnli vi>i vua dir lim, song da phdi thua ciing phiii biit ^fiiig; bao nhi6u tSu vii quAn linh ong Ay den |)hiii l/ii li?l . . \w, liv lliilili llcH- I ;'.lj|i I'liililj Hull ili. Il.ly Sicj ma dem binli viVy tliSnh Mui-' 14 chinh kinli dnCiiiih Thjnb /!. (linh Tlijnh IJini hiitsux mi 1 1'ru Illy minh; song quii mOl it ngiy till iiga I6ng, vi quiln mliih, thi phdn iihii5ii dnng vfty thSnh Qui Nhffn, n«n khiing dii qiiiVn ma giCr thSnli lluf . Bffi vi)y CAiih Thiuh k-ii Ihoilt. ra kliAi, b6 thiiiih ma trfin di. Thi vua NguySn Anil nbilp Ihinh, iiban liy Ihiiih la 060 oba ong minb da gSy du'ng ra, Cling nhan cjic kbu tang, vang bac va mpi cAa Cdnh Thitih di lai trong iy. Ong C^nti Thinh phai trtjn di vrti vang, (bl chSng deradang v^t gi si^t; lai pli^i tiing Mm, va so* ngiroi ta bir-t mi b;it n6p cho vua, thi ciing ching dam dem qiian linb theo. C6 hai anliem, vix quan Ici'n kia theo ngir<>i mil lliiii. Bity nhiiiu ngircri ity di dang thucrngdao v4 chaycA d6mcA ngay. Ben xii- Thanh 116a mfi'i t6 minh ra cho tbii^n ha bidt, vi c6 em cai Iri XU- Hy. Qua it ngay lai ra K6 Cher ma biin cac vi6c vciri em, la ong lloiing Thiing; vS xin ong !iy tij-u ginpminh. OngCAnh Thjnb v4 cAc quan Tay Son pbaikhfin kho, vi llifly vi6o minh da suy dSii m'Si Sy, till c4i niSn hiSu C4nh Tbjnh mi liSfy hi6ii l!Ao llu-ng iBiru llvrng) oho dang oiit Iriflu. ^ ~ 'lay Stm i;iv ll];fnli t)ii\ iiliirii. Vua Nguyi^n \nh IHy diing Ihiinh ilu« doan, Ibi ra cho dfin lifi thinh ; mil ngiroi rli*,, dflii thi Ihi6n iia litiitp '"'." '^*^' ''"'" ^"' '""f^ iiuViifi ririir. KhiA'y ,111" HSu vii q'lfln cr Irona; thiinh yui Nhtrn dfi hSt dans i^'inli 'ht'i, vi ohing cf)n thurtc sung, chSng i,;,n"dan,lai cting' ch'ing ciin cia an, till |il»iVi ohiu hang i|n' lity eft nu-dc An Nam, wk chilog con phii danh tnln nao nira. (Juiln giac da yen tbG' roi, vii vua dttn dilu thi Ihiisn hii iirrVc each vni mSug, cung bal cilc \M) - .[0,111 quail Tii\ Si/Ji ni;'i ni)[) cIid viia . Khi viii* (,:nn .t Uu^', ma da bi^t iJirc Th;iy (lioang tiui qujeri, [lire Thay V^i'6, thi dcri iliain njiirai ciu-h hong fh^, cho la dihi minh iihti- cunfj- iighi^p BVjc Tliiiy Vpio va bi^t cf{i Ivi- CO dao. I,ai khi vua qua xiV N,tih(^ All ihi h6i lliam cac th^y dao 6' trong xir Ay. cho m?ti Di'rc Th^y \]A\i \m cd Ban c6 den chSo, va vua thet (tiii Ijch my cuiig' ra dy ciing tia ph;U tay 'fan hat, va nop ciio vua. hi. -Vim .-/ij iii(:-ii hirii l;'i Cia l.oiiy v;i Minj; niilih li"i lloiiiiji (]('■■ cli mn'tv An iNaiH . Vriy MiaNgiiyen \nh riliAp thaiih K^Chrr hi iigay 20 thiing Jiiillrt, nam Chua Giang sarih 1802, la nam Le CAiih llirng liic thSp lam nifin cung la MiAm tuPLt. Vay quAn TAy Ho-n dH Ihua, ma \ua Nguyen Anh da Uy dang ck niro'c An Nam, thi thifin ha vui mirng \Acn. B6n dao ciiog mirng vi nghi rSng; hoiic la se thtrryng k6' c6 dao ma ban |ihep r6ng cho dang gifrdao; con dAn sirthi trdng :hn 6ng Ngiiyi^n Anh dal iihii 1,(> I6n ma trj piro'c — 1 ill — lai uhir kill trirffo . Murng ma ons K'^uyin Aiil, ciii iioi phinh n.siriVi U rftng: minli tUnh giac thi ch^iig CO V lo ph^ii vi«iig ininh ma tli6i, song cung coycrMgiiipiihii Li n(ra. — 6ng ilv ciing c4i niSii hi(!u G'm Long cfing xirng iti'mli 1" Moang di cai lA mroc An .\am, cimg dAi t«n la ViiH .Nam Qutfc. Vila cri y kliir tn'r clio tiiyfl gittc Tily Sun, thi da luan vua Bio llirng phSi ngii nia plidn IhAy/con can cm v;i Iciug lAc ong S'y d^u pliAi chgt chera, quan illiiu I'lid lloan phiii voi danh; con cic quan Wn nlio kliiic cflng Aiu phai luan phat nang nlic tiiy nglii- 17. — Vti;i fliiinK Ijinit dyo ]a Ijito nhi cu. Thi6nha cliaiig dang y nhird^u da tcong; ma lai IhsEy vi^c quan nang iil^ hffn ti'ircrc, thi phin nan i^m. Con vg sir dao, kill vua viVa ra K^ Cbo', thi Bii'cThtEy v6"i cu chi'nh Nhtfn di^'n ch^u; vua th6't dfii each Itch Kir cnng hira r^ng: sail se giang chj ma tha oac deil l'6'i cho bon dao, cho i)(5n ai ai dt^u niCrng to' cA. Ching klioi bao lau nhfl-ng ngircri ling ngoai kia 6' xir Nam binh bit b6n dao gop ti^n ma te thSn. B6n dao ching chin, thi ki ngoai giin ma daiih mol ngiroi c6 dao. Khi vua nghe d^uiSy.ihi ra ohi phat lingSy, va ciim iihat tir iy ve sau ching ai diri/o bit bin dao gop tidn ma >S Ihin. Trong chi CO kheii su- <1ao nhi^u d^u ; nhirng mi chi iy ching diToro ich la bao nliieu vi noi ching r6 : oho nSn Irong cac quan k6 thi cit nghia ding no, kc. thi cit ngbia dang kia. Yi lai trong chi iy chSng iioi (U-n virc pin ch)i|). Mui'n vi sir yy, klii vii;i Inr vt^ Phil \uAn (loan, thi Hire ThAy Giii cai dja phftn bfinTily, v^Bi'rc Thdy Vcai flja phitn l>6n Bong theo vua v^ BAn^ Trong:, ma tAu xin vua gidng'chi m& tlia chd ro r;"in^ etc su* tui cho liAii dao, Khi Hy ofirig- CO otig Rios^niii'att'^ , \k ngiroi dja phan Dang Trong, iriTffc da co cOnp c;^ th^ vd'i vua. Vay vna thfit dni ode ong 3y each IkIi ru' liiin; song cacon^ ^y noi Ijlm sao ma xin vua giang chi kliic v6 sir daocung ch4ng dang. Vna ciingra dStuch^ng b^ng I6ng ma rSng : cae qiian tri^u ch^ag (huan, Va lai nam sail, khi vua va Ke Oho- tho phong Ihi giang chi mu'i, chAng ca'm dao (6 tircrng, nhirng nianoi pham d6'i1 sirdao, cCing c[i6 k6c6 dao nhi^u d^u nang iSm, vi goi dao thanh B C T la di doan, la \k dao; v<^. Irach b6n dao Ik ch^p m6 chi 66; vk hS laog naorhira c6 nh^ Iho* Ihi ciim nhat chSng L'ho l^mjcon ncri daconhi^ thcr mkda hirdi,thiphfti b;^m quan ; quan eo phfi cho mrri dang lam. Aire u.c. li.'u (i;ni ? , 1 I . -— Noi vt^ gdc NhA LO : nia diin shu Shu Nsuy^n va Nhti Trinli iCn Iktn chi'ui yliip cac vna Nh& Le la ilie i i'lo . . . I !!.— Si^ cac Vila It'i inro"c An Nam tir nlia L^ vt^ sail IX XhaLy IX Mia TrSn X SS cac Chua iihi'i Nguvi n trj cac xii' fian^ Trong. ....... \Vl iSf'i cac Chua iiha Trinli In cac xu' BaoL' Ngoai . X.VI1 I'HAX THr NHirr. llOA.V TICII TL-fllEl. Vf \i.-0-M; i;H[M>KN KHl IJrv, THAV VkRu VK \IA XIS via NL-iVc PlIAt.AMlSA <;U !■ MIA .Nr.ivftN piri;<: livi'u: A ITIJT—IVSfi) 1 l)(IA,\ THI'- MUT. Mifiu \ii Vinniji ( I7;J7 — l-7ti5 ) i 1. — Hie'ii Vii Vircrng ^iSy cfic sir khd'it nan loan lac trong niroc A.n Nam. . . 2 ^. — Viia bat dao IhA n^o 3 :K — Vii Virrrne tftn Chir6'rig Vii lam Bong Cling the chobircMu ."1 'u — Vvi Virrrng (\iu\g mun ma Inn lloanij Tliirrrnji I6n nj:6i . 4 — 144 — n()\,\ TIM IIAI ■ lluMiroiig ( I7M — 1777 1. -lloaiiB Tmi( 1777, . . 3 t . — Oiig Huf. ( Dm; ) Vircrng lire vj . . . , o 2. — Ong Nhac lo miru cho ong ChirWng Van 16n l^m vua *> 3, — Ong Nhac (ISv loan ' i. — Nha Trinh viko Bang Trong ham ISy Hug . 8 o. — Hu« Viro-ng Iron vAoB6ngNai . ... (0 6. — BiTC Thiy VSro ( Hgr d'.Wran ) qua Cao M6nl&p nha Irirrfng tai Citn Tho . . 11 7 . ~ GiSo T4y Son cimg ngay cang th6m . — L«y dang xir B6ng Nai. ... 12 8. — Cacquan ton ong' Hoang T'Jn , ... 14 •J. — Nhirng SIT kha'n kho dSu ph4i chin . . iS in. — Ouiln Tily Sffn giSl ong Hoang Tdn . . 16 noA.N nil"' itA. NgTiyell Anil liip binli liiiiih ciiiig Tay So-ii ( 1 777 ) — Ti'rf vi len ng6i(1782) 17 I . - .N'guySn Anh IrSn giac 17 ^ ■ — Ong Xguyfin Anh nha ong Gioang giup vite'danh quan nguy 18 3. —Quan Bong Scrn ISy dang xii- Bdng Nai . 19 4. — Cdcquan t6n NguySn .^nh lam Nguy«n soil 20 ■<•— Liic hinh yta thanh li/i 21 6. — OngHflTiNgoaitrfr longkiSu cang gian ngiritc 22 — Wo — 7, — Vila I'll' lliiuig ])ii(.*p nia ^;i'''i nn^ |iliii clunh . . ' 24 S_ — Vua do iongqujln BSngSccn theo miiilj . ^-l 9 — Vua dimg nurii giet quAn Bong Smi Iftm nguy "^"^ 10, — Vua An Nam g-iiip riiroc (^ao M6n khoi giac Xi6m 28 I ! . — Vua niro'c Xi6m pliAi lay iigirffi kia gi^t. ^iO (9. —On? Cf.ir^fng XuAn phfii mini 6ng plu'i chi'nh ma chet chem 31 13. — Hai itnh em lam vua niTo'c \.i6m . . 3;-l 1 i . — Vua NguySn Anh danh thua quin Tiiy Sen. — Ong Manoe ttf tr^n . ... 33 lo. ^Ouan [\i;o (huge giiip vua, ma phA.) qudn TAy Scfii bilt 33 16. — Vua lap kc cirn vg' eon 37 17 . — Ong Tiep dfinh ma Aem vua v6 Sai G6ti. 38 18.-— Ouan TAy San danh tr^ m^ thcing. — Vua ph^i tri^n kliQ^n nan 39 19. — Birc Th^y Vfird sang nvc&c Xiem va lo gitip vna 40 20.— Ong iNam Binh viijt tho" doi vua Xi^m phii nfip vua An N'am 42 2i . — Vua xin Dire Tlidy di sir b^n Phalang- sa, xin vua mrcrc iy giup niinh eho dang phuc qu6c 43 22. — Vua phAi miru quAn XiSm dera di mrcrc Xiem 44 23. —Vua nhtr hai vua nird'c Xifim gifip . . 46 24. — Quin TAy Srfn dang Ir^n. — Vua lai phfti gian nan ........ 48 — I4S — 25._ViiH lir-u milili U* v^ Niijin ini}l liiii lur.i '^!' IKIA.N THi' HON . Tay Smi illiiih Miilig .Nstoai vii cliii^in iiKoi ( 17X0 — I79l ) . .'jO I .— Ouhh lay Son danh piac fiiing Ngoili . 30 2. — Chua Trinh doc dfr va ctlSt y^ii , , . .'ii 3. — Ciio fjuan da[y loan, cll^iig chin phuc nha Trinh nira .52 4. — Ong C(5ng Chtnii kf^ii qiuVn Ttly So'n ra Bang Ngoai 3:) 5. — Diin Bang NgOLii phai khdn 34 6. — L-ong Nhtrcrng' (riy v6 chia ctia an cirti'p Cling anh ma sinti ra sir bSft boa. . So 7. — Ba anh em danh gific ciing nliau ; sau tai lam hoS ma chia nird'c An Nam ra lim ba phSn, clio mot ngiro'i mot phSn 3(i 8. — Bang NgoJi loan lac hSri d6n . . . . 37 i). — Binh Hac Virorng cbiem 14y quijn lam ^■iia 38 10. — Nird-c Bai Mhili sai bii.h dcp loan y nhir ChiSu Th6'ng xin SO 11.— Ouang Trung dang trto ci lb6. . . fiO 12, — Quatig Trung xhi Thircrng v| phong, ^'"■'•■"g ... CI 'li\N rill' HAl. n.^iNTirn ri- (liviii.i\ \i.Hi><\\,: nr v m -i/i; l'ik\i.\\.;~ ,V y.Un IILN Kin U \ lilV I.OMI IMS.; TIU 1,\\ .'N \ V M-or \\ Nv^i ■ l7S(i - ISll^i ) 6:{ IKIA.N TIM' MdT, r,V kill Fl.ir Tli;'iy \rvC, .U s,V uliy .ii'-n klii' njiii-.Vi (|ii(, i|,Vi I7>(l.;— ITlt!) ) Go 1. — BiV«.^ ThAy Veru ili sir ii^ii mrov. I'ha- liingsa 63 2. — Tff ^iao (ii :i. — Vila Phalungsa io sain sira hifili sT sani; gii'ip nirtVc \n Nam 68 i. — Cliian Qui)n cung A' iiiro'C Thii^n Ti'ird'c ■j.hng ti'6-. . . . ■ 69 5. — Bi'rc thiiy V^ro miSc fi'u' dang- no, flii Ii6u d^HK khac 70 C. — Tfong luro^c An Nam da d6n tieng ve hinh si TAy d^n ciVu giuj* Vua. . . 71 7. — Vua XguySri Anh miing tin BlVc Tiijiy . Vki'O liniig ve, thi trd- vd Bilng Nai. . 72 H. — Vua l)at tau quan TAy Son 79 'I. — Vuu 1dm va (hua 73 10. — Vua danp ihe lai it nhi^u 73 11. — On^ Bao Tham thiia vh rn hkug dan. , 74 12, — Ung nku Tham pliAi \ir tu". . . . 7."; 1-i. — Bfrc Tii^y VfirO dem lau vao ciTa Biiy8n Anli iiho' cjU- t|tinii TAy ^'itip tnn diinii giilo iai 80 17. — Tufi tO't tri khun vh gan diim. . . , 8t IS. — If riliii^u den can giiin iih;i vua. . . 82 1*9. — Vua (lanli tritfi tlirty tai cu'o \(c Qiu Nhaii.82 20.— ^ Vua tlOt -hf rhifi'n ci'ia qujlii Ti\\ Stfn. 83 21. — 0ii''*u8' Trun,s s; kip 84 2-2. — Ckah Thhili n6\ qu(!rn ti-i Bang Ngoiii. , 8o 23. -^ BiVc Th^y Y&vo dang' than thf^. ~C^c qaan gaiih g(5 8S 24. — BOug Cung mg su" dao 86 2d. — Du'c Thay pliM cac quau ghet vd cjio gian Cling vua. . . ... . . 87 26. — Birc Thay Uy long' bao diiong vm k^ tliu ghet minh 87 27. —Bong Cung ch! lo str dao 88 28. — Bu-c Th;ty tr^ o-n cho k^ h'lm oao. . . 89 29. — Vua khon ngoan tra xet m' pbao vu b6va 90 30. — Cach thoi Vua an or v(W Bu'c Th^y. . 91 31'. — Vua mu£>n ^p 6ng Dinh Tfung lay t6 lien vua 92 32. — Vua cJK^ng cSfm dao, cung cluing binh dao l;i bao nhieu 94 33. ~ Vua fir If- ma Irgng but th^n h^ ngoh\. 95 34. — BVrc TMy pbht circ trong lung. . . 96 3J>. — Bvrr Tluly c6 y ngay iarih 9-7 36. — V^^^ ^p uong Bi'iv, Tll^^y gii'ip l>(''ng Ciin? - \iu - (|ii,'Vii liay liai \ir Nha Tihiii^ v;i IJiiili Tliu^n 1)8 :i7. — Vila vAy tlianli Qui Nlio'n m;'i vn pCh. , IJ8 :i8. —0"'^" 1'^y ^"^'i ^'^y 'li'inli Nlia Ti'anj: :»ih \ihk\ thua 1)9 .S!l. — Viia viiy thanli Qui Mxrn niAt Iflii iifra, ma khf^n,^ liW dHiiL; 100 iO. — Qiifln Bang Ngoai lam liSn b;u( ii'on^' Ihunh Qui i^licrn 100 il . — Thai 4irc phAi budu r^u in^ cli'V, . . 101 \2. — Ti^u Ti'ii^u nui qucrii, trj xir Qui N'lio'n cimg xin cbiu hang NguySii Anh . . id2 i3. — Ti^'i Tr-i^ij ph4i quilfi giac tr^n rtirffc. 102 H. — CSu Hieii chiu hang Nguyen A.nh. . . 101^ io. — Vua vay th^nh Qui Nhfff) Idn thir ba. . 103 i-6, — Vua nga I6ng muQ'n dcm binh ve D6ng Nai. ^. 104 47. — ^Cung Trting ['hue t6 ra minh gan i!a. 105 48. — Nho" CO con nai chay lac vao lay, mai !^y luy ^y dang. 105 19. —Cling Tning Pluic la^y IhEinh Qui Nhon. 106 50.— DiTcTh^y chju c6ng lao kho nhoc niii pho vua virc nirdc 107 51. — B6n dao Bang n^roai ph&i khtS'ii kho. . 108 52. — (lai quari i\uCk- con^ vti d6ng ly c6 long gian vu ph^i kbi^n 101* ■hi. — Ong Giam la ngircri Irung tbdii va dao di'rc la th4 iiiio Ill 5i, — est dam 6ng Giam cAch trong IhL . \\2 -J5. — Canli Thinh giaiigchi cam dao. , . 113 56. — Liic bfit dao. . . * 1 1 'i - I. -1(1 -- WAS nil ■ iiAi. TiV kill lli'iT riiiij t!) rliij rlio ilrn Xgiivi'ii \iili i-i'ii iiirii Iii6u liiii l.oiiB ( 179!) — I«n2) 1 Hi 1. — Hi-cTiay Vim sinli Mil Il(; 2. — Tang xiic Birc Thiiy (17 Van li? , . . . .1(8 Vfirl le kh;ic 120 liiii tbich chii- no'i m6 Bl'rc Tlliiy. . 121 [lich Bia van ra cllu" qu<1'c ngir. . 122 Siic lang 124 nich S^c tilng ra ehCr (juou ngiT . . 12o Van SSc pbong' 126 'i. — Tay Sffn v;ly Qui Nho'ii 129 i. — Vua lo mirii danh \^y liiy (30 3. — Vua danh trSn thfiy dot tSu Tiiy Sffn m;'i chira cihi lliAnh Qui Micfn khbi viy . 131 6. — Vua dam binh ra ngoai Hiii"^. , . . 133 7. — Vua Wy thanh Hue; Cinh Thinh Iron di. 13't 8. — T4y Scrn ISy thanh Oui Nlicfn. . . . 134 9. — Vua sai binh vjly thanh Qui ^Mlo'u . . 135 III. — Biln^Cungquadcti. I3fi II. — ThiSy ciS I'haolfi qua dffi 136 12.— Bio llurng vh mg lloaug Thuiig ra trAn. 137 13. — Vua danh dan binh lloang Thi'ing phSi chju thua 137 M. — Viiu l«y thanh Qui iNho-n 138 1.0. — Vua ra BJog .Ngoai, vio Ki^Chff. . . 138 16. — Vua cSi ni6n hi«u la liia Long va xirng miuh li Hoi'mg dC nirffo An Nam. . 139 17. — Vua cliaug binh dao la bao rdiUlu. . lid ft i~ t-f^.